དགེ་བཤེས་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོས་ཞོལ་བཀའ་འགྱུར་ ལ་ཞུས་དག་བྱས་པའི་སྐོར་གྱི་ཡིག་ཆ་འགའི་དོགས་གཞི་ལ་དཔྱད་པ།

喜饶嘉措大师校勘《大藏经·甘珠尔》的相关文献辨析

རིན་ཆེན་བཀྲ་ཤིས།

[གནད་བཏུས]དགེ་བཤེས་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོས་ཞོལ་བཀའ་འགྱུར་ལ་ཞུས་དག་མཛད་པའི་ཡིག་ཆ་གལ་ཆེན་མང་པོ་ལས་ཞུས་དག་གི་དུས་ཡུན་དང་ལོ་ཚིགས། མི་སྣ་སོགས་གཅིག་མཐུན་མིན་པ་མ་ཟད། ཞོལ་བཀའ་འགྱུར་དཀར་ཆག་ཏུ་དགེ་བཤེས་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོའི་མཚན་གྱི་ཟུར་ཙམ་ཡང་གླེང་མེད། དོན་ལ་སྤྱི་ལོ1920ནས་བཟུང་མཚན་ཞབས་བདེ་ཡངས་དང་དགེ་བཤེས་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོ་གཉིས་ནས་དཔལ་སྣར་ཐང་གི་བཀའ་འགྱུར་གཞིར་བཞག་གི་པར་ཡིག་གསར་བྲིས་ཀྱིས་མཚོན་ཞུས་དག་གི་ཐུགས་འགན་བཞེས་ཚད་རྨད་དུ་བྱུང་བ་བསྐྱངས་རུང་། སྤྱི་ལོ་1923ལོར་མཚན་ཞབས་བདེ་ཡངས་གཤེགས་པས་ཚབ་ལ་ཚ་བ་ཁྲི་སྤྲུལ་བསྐོ་བཞག་གནང་། སྤྱི་ལོ་1931ལོའི་ཟླ་བ་5པར་དགེ་བཤེས་ཚང་གིས་ནོར་གླིང་ནས་བཀའ་འགྱུར་ལ་ཞུས་དག་གནང་ཚར་ནས་དགོན་པར་གསར་དུ་བསྐྱོད་པས་བསྡོམས་པས་ལོ་བཅུ་གཅིག་ལ་ཞུས་དག་གནང་བ་དང་། དེ་ནས་མཚན་ཞབས་སྟག་བྲག་དང་། སེར་སྨད་ཀོང་པོ་རྒྱལ་དབང་སྤྲུལ་སྐུ་ངག་དབང་བསྟན་འཛིན་ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་གཙོ་བྱས། ཞུས་དག་གྲོགས་དན་སེར་བྱེས་བྱ་བྲལ་ཨོ་ཏོག་སྤྲུལ་སྐུ་བྱམས་པ་མཆོག་ལྡན་དང་། སེར་བྱེས་ལྷོ་པ་ངག་ལྡན་དགེ་སློང་ཐུབ་བསྟན་གསུང་རབ་བཅས་ནས་སྣར་ཐང་པར་མ། རྒྱལ་རྩེ་ཐེམ་སྤངས། སྡེ་དགེའི་མཚལ་པར་སོགས་བཀའ་འགྱུར་གོང་མ་རྣམས་དང་གོ་བསྡུར་གྱིས་ཞུས་དག་ལན་གཉིས་བྱས་ཏེ་ཤིང་ཕོ་ཁྱི་སྟེ་སྤྱི་ལོ1934ལོར་རྫོགས་པར་གྲུབ་པའོ། །དཀར་ཆག་ནི།  སྟག་བྲག་དང་ཚ་སྤྲུལ་གཉིས་ཀྱི་མཚན་བཀོད་ཡོད་ནའང་། སྤྱི་ལོ་1930ལོར་རྒྱལ་བ་ཐུབ་བསྟན་རྒྱ་མཚོས་ཆས་བུ་ཤིས་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་ནོར་གླིང་དུ་བཀའ་འགྱུར་དཀར་ཆག་རྩོམ་འབྲི་གནང་བར་ཕེབས་དགོས་པའི་བཀའ་ཡིག་བསྩལ་བས་རྗེ་ཉིད་ནོར་གླིང་དུ་ཕེབས་ནས་ལོ་གཉིས་ཙམ་སོང་རྗེས་སྐུ་གཤེགས་པས་མཇུག་སྐྱོང་མ་ནུས། མཚན་ཞབས་སྟག་བྲག་གི་བཀའ་བཞིན་སྐྱབས་རྗེ་ཕ་བོང་ཁས་གསང་བའི་སྒོ་ནས་མཛད་པའོ། །

[གནད་ཚིག]དགེ་བཤེས་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོ། ཞོལ་བཀའ་འགྱུར། ཡིག་ཆ། དོགས་གཞི། རྟོག་དཔྱོད།

དང་པོ། བུ་སྟོན་གསུང་འབུམ་དང་ཞོལ་བཀའ་འགྱུར་ཞུས་དག་སྐོར་གྱི་ཡིག་ཆ་གལ་ཆེན་གསུམ་ལས་བྱུང་བའི་དོགས་གཞི།

དེ་ཡང་ལྷ་རམས་པ་སྐལ་བཟང་རྒྱ་མཚོས་མཛད་པའི་རྗེ་བཙུན་པྲ་ཛྙཱ་ས་རའི་རྣམ་པར་ཐར་པ་ཕུན་ཚོགས་ལེགས་ལམ་གྱི་རྩེ་མོ་ཞེས་བྱ་བ་རུ། “ལོ་དེའི་ས་ག་ཟླ་བའི་ནང་ནོར་གླིང་དུ་གསུང་འབུམ་ཞུ་དག་གི་དབུ་ཚུགས་ཏེ། དེ་ཚེ་དགུང་ལོ་སོ་བཞི་ཡིན། ལོ་དྲུག་ཙམ་གྱིས་གསུང་འབུམ་པོ་ཏི་ཉེར་དགུའི་དཔར་གཞི་གསར་བཞེངས་ལེགས་པར་གྲུབ། རྗེས་སུ་རྒྱལ་དབང་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པའི་ཞལ་ནས། སེར་འབྲས་སོགས་ཆོས་སྡེ་གཞན་དང་གཞན་ན་མཁས་པའི་དབང་པོ་མང་མོད་ན་ཡང་མཁས་པའི་ཡོན་ཏན་ཡོངས་སུ་རྫོགས་པ་དཀའ་བས། བསྟན་འགྲོའི་ཕན་བདེའི་གཞི་རྩ་དམ་པར། རྒྱལ་བའི་བཀའ་འགྱུར་རོ་ཅོག་གི་དཔར་གཞི་གསར་བཞེངས་ཀྱི་ཞུ་དག་ཁྱེད་ཀྱིས་གནང་དགོས་ཚུལ་གྱི་བཀའ་སྤྱི་བོར་གནང་བ་དད་གུས་ཀྱིས་དང་དུ་བླངས། ……དེ་ནས་ལོ་བརྒྱད་ཙམ་གྱིས་རྒྱལ་དབང་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པའི་འཕྲིན་ལས་དང་ཐུགས་རྗེ་ནུས་མཐུ་བསམ་གྱིས་མི་ཁྱབ་པའི་མཐུ་ལས་དཔར་གཞི་གསར་བཞེངས་ལེགས་པར་གྲུབ”[i]གསུངས། བུ་སྟོན་གསུང་འབུམ་ཞུས་དག་གི་ལོ་ནི་དགེ་བཤེས་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོ་དགུང་ལོ་སོ་བཞི་ཡིན་ན། དགེ་བཤེས་ཚང་ནི་རབ་བྱུང་བཅོ་ལྔ་པའི་ཤིང་ཕོ་སྤྲེལ་ལོའི་ས་ག་ཟླ་བའི་ཡར་ངོའི་རྒྱལ་བ་གཉིས་པ་སྟེ་སྤྱི་ལོ1884ལོའི་ཧོར་ཟླ4པའི་ཚེས8ལ་སྐུ་འཁྲུངས། དེས་ན་ཁོང་དགུང་ལོ་སོ་བཞིའི་དུས་ནི་1884ཡི་སྟེང་དུ་33བསྣན་ན་སྤྱི་ལོ་1917ཡིན་པས་སོ། །ལྷ་རམས་པ་སྐལ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་ལྟར་ན་བུ་སྟོན་གསུང་འབུམ་པོ་ཏི་ཉེར་དགུའི་དཔར་གཞི་གསར་བཞེངས་ནི་སྤྱི་ལོ1917ནས་དབུ་ཚུགས་ཏེ་སྤྱི་ལོ1922ལོར་ལེགས་པར་གྲུབ་དགོས་པ་དང་། དེ་ནས་ཞེས་པས་བཀའ་འགྱུར་ཞུས་དག་ནི་སྤྱི་ལོ་1923ནས་དབུ་ཚུགས་ཤིང་1930ལོར་མཇུག་རྫོགས་དགོས་པར་འདུག        

ཡང་མཁས་དབང་དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ཀྱིས།“རབ་བྱུང་བཅོ་ལྔ་པའི་ལྕགས་བྱ། སྤྱི་ལོ་༡༩༢༡ལོར་འབྲི་གུང་སྒོ་ལྕོག་རིན་པོ་ཆེས་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གསུམ་པར་རྒྱུ་ཡོན་འབོར་ཆེན་ཕུལ་ཏེ་རེ་འདུན་ཞུས་པ་ལྟར་དེ་སྔའི་བོད་ས་གནས་སྲིད་གཞུང་གིས་བཀའ་འགྱུར་ཆ་ཚང་ཞིག་དཔར་དུ་བསྐྲུན་ཏེ་པོ་ཏཱ་ལའི་ཞོལ་འབྲས་བུ་སྟེང་གི་དཔར་ཁང་དུ་བཞུགས་པ་ལ་ཞོལ་དཔར་གསར་ཟེར། དེའི་མ་དཔེ་ནི། སྔར་གྱི་བཀའ་འགྱུར་བྲིས་མ་དང་དཔར་མ་ཁག་ཡིན། དཀར་ཆག་ནི་ཅོ་ནེ་དགེ་བཤེས་རིན་པོ་ཆེ་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ། བདེ་ཡངས་མཚན་ཞབས་བསྟན་འཛིན་འཕྲིན་ལས། དགེ་བཤེས་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོ། ཕ་བོང་ཁ་རིན་པོ་ཆེ་སྐུ་ཕྲེང་གོང་མ་བྱམས་པ་བསྟན་འཛིན་འཕྲིན་ལས་རྒྱ་མཚོ། མཚན་ཞབས་རྒྱལ་དབང་རིན་པོ་ཆེ་སོགས་ཀྱིས་སྔ་ཕྱིར་མཛད་པ་ཡིན་ལ། དེའི་ཁ་བྱང་དུ་བདག་ཅག་གི་སྟོན་པ་མཉམ་མེད་ཤཱཀྱའི་རྒྱལ་པོའི་བཀའ་འགྱུར་རོ་ཅོག་གི་གསུང་པར་འཛམ་གླིང་སྤྱི་ནོར་གྱི་དཀར་ཅག་ལེགས་བཤད་འཕྲུལ་གྱི་ལྡེ་མིག་ཅེས་འཁོད་ཡོད།”[ii]ཅེས་གསུངས་པ་ལ་གཞིགས་ན། སྤྱི་ལོ1921ནས་ཞོལ་བཀའ་འགྱུར་ལ་ཞུས་དག་མཛད། མ་དཔེ་གང་ཡིན་གྱི་ཁ་མི་གསལ་ཞིང་། དཀར་ཆག་ནི་དགེ་བཤེས་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོ་སོགས་མཁས་པ་ལྔས་སྔ་ཕྱིར་མཛད་པར་འདོད།

ཞོལ་བཀའ་འགྱུར་དཀར་ཆག་ཏུ། “རབ་བྱུང་བཅོ་ལྔ་པའི་ལྕགས་སྤྲེལ་ལོ་ས་ཟླའི་ནང་ཡིག་འབྲི། པར་བརྐོས། དོ་དམ་པ། ཞུས་དག་པ་བཅས་བསྐོ་སྩལ་ཐོག་དཔལ་སྣར་ཐང་གི་བཀའ་འགྱུར་གཞིར་བཞག་གི་པར་ཡིག་གསར་བྲིས་ཀྱིས་མཚོན་ཐུགས་ཁུར་འགན་བཞེས་ཚད་མེད་པ་བསྐྱངས་རུང་ཇི་ལྟ་ཇི་ལྟར་དཀར་ཕྱོགས་ཀྱི་དགེ་མཚན་འཕེལ་བ་དེ་ལྟ་དེ་ལྟར་ནག་ཕྱོགས་ཡིད་སྲུབས་ཀྱི་སྙིང་གི་ཚེར་མར་ཆེ་བས་བར་ཆད་ཀྱི་འཚུབས་ལྷོང་ཡང་དེ་སྙེད་དུ་བདོ་བ་རང་གཤིས་ལ་བརྟེན་ལས་བྱེད་ཆེ་ཕྲ་མཐའ་དག་ལ་འགལ་རྐྱེན་ཅི་རིགས་ཀྱིས་འཇུག་འཁྱོངས་རིམ་ལུས་སུ་གྱུར་པ།  སླར་ཡང་གོང་ས་མཆོག་ནས་ཐུགས་བསྐྱེད་ལྷག་པར་བཞེས་ཏེ་མཚན་ཞབས་གོ་མིང་འཛིན་པ་འབྲས་སྒོ་མང་ཧར་གདོང་སྟག་བྲག་སྤྲུལ་སྐུ་ངག་དབང་གསུང་རབ་མཐུ་སྟོབས་བསྟན་པའི་རྒྱལ་མཚན་དང་། སེར་སྨད་ཀོང་པོ་རྒྱལ་དབང་སྤྲུལ་སྐུ་ངག་དབང་བསྟན་འཛིན་ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་མཚན་ངོས་གཉིས་ལ་མཇུག་སྐྱོང་དགོས་རྒྱུའི་བཀའ་ལུང་གསེར་གྱི་ཅོད་པན་ནོད་པ་བཞིན་གུས་པ་གཉིས་ནས་ཀྱང་། ཆུ་སྤྲེལ་ཟླ་བ་ལྔ་པའི་ཚེས་ནང་ནས་ཞུས་དག་གྲོགས་དན་སེར་བྱེས་བྱ་བྲལ་ཨོ་ཏོག་སྤྲུལ་སྐུ་བྱམས་པ་མཆོག་ལྡན་དང་། སེར་བྱེས་ལྷོ་པ་ངག་ལྡན་དགེ་སློང་ཐུབ་བསྟན་གསུང་རབ་བཅས་ནས་ཡང་ཞུས་དབུ་བཙུགས་ཏེ། ༧གོང་ས་མཆོག་གི་བཀའ་དགོངས་ལྟར་སྣར་ཐང་པར་མ་རྒྱལ་རྩེ་ཐེམ་སྤངས། སྡེ་དགེའི་མཚལ་པར་སོགས་བཀའ་འགྱུར་གོང་མ་དཔེ་ཁུངས་ཐུབ་རྣམས་དང་གོ་བསྡུར་གྱིས་ལྷག་ཆད་ཡིན་ངེས་བློར་ཆུད་པ་རྣམས་འཕྲི་བསྣན་དང་། བློར་མི་ཆུད་པ་དང་། དཔེ་དཔང་མ་རྙེད་པ་སོར་བཞག་ཁ་སྐོང་པར་སྔ་ཕྱི་གཉིས་དང་། བཀའ་འབྲེལ་སྣར་ཐང་པར་དུ་མ་བཞུགས་པའི་ཁ་སྐོང་དུ་མཁས་པའི་དབང་པོ་བུ་སྟོན་རིན་པོ་ཆེ་དང་། གོང་ས་ལྔ་པ་ཆེན་པོས་ཚད་མར་བཞེད་པ་རྒྱུད་ཁུངས་ཐུབ་གསར་བསྣན་བགྱིད་འོས་རྣམས་གསུང་པར་བྱིངས་འཁོད་ཟིན་གཤིས་རྒྱུད་སྡེ་རང་རང་ཐད་དུ་བཞུགས་ཐབས་མ་རྙེད་པས་རྒྱུད་ཁ་པ། ཅ་པ། ན་པ། ཚ་པ་བཅས་ཀྱི་ཞབས་སུ་པོད་ཆེ་ཆུང་དང་བསྟུན་ནས་བཞུགས་ཤིང་མདོ་རྒྱུད་ཀྱི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པ་གཉིས་ཀར་ཡོད་པ་རྣམས་བཀའ་འགྱུར་སྔ་མ་ལྟར་སོར་བཞག རྒྱུད་རང་ལ་ལན་གཉིས་འཁོད་པ་རྣམས་ནས་རེ་རེ་ཕྱིར་འཐེན་ཞབས་འདེགས་ཞུ་མུས་སྐབས་བསྟན་འགྲོའི་སྐུ་གེགས་དང་། གངས་ལྗོངས་སྐྱེ་དགུའི་བསོད་ནམས་དམན་པའི་འབྲས་བུ་བདོ་བས༧གོང་ས་རྣམ་འདྲེན་མཆོག་དགོངས་པ་ཆོས་དབྱིངས་སུ་ཐིམ་ཚུལ་བསྟན་པས་ཅི་བྱ་གཏོད་མེད་དུ་གྱུར་ཏེ་འཕྲོས་ལུས་པར། སླར་ཡང་གངས་ལྗོངས་ཆོས་སྲིད་ཀྱི་མཛད་པོ་རྭ་སྒྲེང་ཧོ་ཐོག་ཐུ་ནོ་མིན་ཧན་ཆེན་པོ་དང་། སྐུའི་གཅུང་པོ་སྲིད་བློན་མཆོག་ནས་རྣམ་འདྲེན་ཆེན་པོ་དེ་ཉིད་ཀྱི་ཐུགས་བཞེད་མཐའ་དག་ཡོངས་སུ་སྐོང་སླད་འཕྲོ་སྐྱོང་དགོས་ཚུལ་སྤྱི་སྩལ་ལྟར་ཡང་བསྐྱར་ཤིང་ཁྱི་ཟླ་བ་གསུམ་པའི་ཚེས་གཅིག་ནས་པར་འཛུག་ཞུས་དག་སོགས་འགོ་བརྩམས། མཁས་པའི་དབང་པོ་རྣམས་ལའང་བཀའ་འདྲི་དོགས་གཅོད་དང་བཅས། འཐོར་བ་བསྡུས། བསྲེ་སླད་དབྱུང་། རང་བཟོའི་བསླད་པ་ཅུང་ཟད་ཙམ་ཡང་མ་ཞུགས་པར་རང་བློས་གང་སྤོབས་ཀྱིས་ཞུས་དག་དཔྱད་བཟོད་ཀྱི་ཁུལ་དུ་བགྱིས་པ་ཀུན་གྱིས་ཡིད་ཆེས་ཁུངས་བཙུན་དུ་བགྱིས་ཆོག་པའི་འཛམ་གླིང་བསྟན་འགྲོ་སྤྱིའི་ཕན་བདེའི་དགའ་སྟོན་ཡིད་བཞིན་དབང་གི་ནོར་བུ་ལྟ་བུར་བཞུགས་སོ་”[iii]ཞེས་གསུངས་པ་ལ་གཞིགས་ན། རབ་བྱུང་བཅོ་ལྔ་པའི་ལྕགས་སྤྲེལ་ལོ་སྟེ་སྤྱི་ལོ1920ལོར་བཀའ་འགྱུར་ཞུས་དག་གི་དབུ་ཚུགས་པ་དང་། སྐབས་དེའི་མ་ཡིག་ནི་དཔལ་སྣར་ཐང་གི་བཀའ་འགྱུར་ཡིན། ཆུ་སྤྲེལ་ཏེ་སྤྱི་ལོ1932ལོར་ཡང་ཞུས་ཀྱི་དབུ་ཚུགས། མ་ཡིག་ནི་སྣར་ཐང་པར་མ་དང་། རྒྱལ་རྩེ་ཐེམ་སྤངས་མ། སྡེ་དགེའི་མཚལ་པར་སོགས་ཡིན། སྤྱི་ལོ་1933ལོར་གོང་ས་མཆོག་དགོངས་པ་ཆོས་དབྱིངས་སུ་ཐིམ་པའི་ཚུལ་བསྟན་པས་འཕྲོ་ལུས་པར་གྱུར། ཤིང་ཁྱི་སྟེ་སྤྱི་ལོ་1934ལོར་རྭ་སྒྲེང་ཧོ་ཐོག་ཐུ་ནོ་མིན་ཧན་ཆེན་པོ་བོད་ཀྱི་སྲིད་འཛིན་དུ་བསྐོས། ཁོང་དང་སྐུའི་གཅུང་པོ་སྲིད་བློན་མཆོག་ནས་རྣམ་འདྲེན་ཆེན་པོ་དེ་ཉིད་ཀྱི་ཐུགས་བཞེད་མཐའ་དག་ཡོངས་སུ་སྐོང་སླད་འཕྲོ་སྐྱོང་དགོས་ཚུལ་སྤྱི་སྩལ་ལྟར་ལོ་དེར་དཀར་ཆག་རྩིས་པའི་པོད་བརྒྱ་ཐམ་པ་ཡོངས་སུ་གྲུབ།

ལྷ་རམས་པ་སྐལ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་ལྟར་ན་སྤྱི་ལོ1923ལོ་ནས་སྤྱི་ལོ1930ལོའི་བར་སྟེ་ལོ་ངོ་བརྒྱད་ལ་བཀའ་འགྱུར་ཞུས་དག་གི་འགན་བཞེས་པར་འདོད། མཁས་དབང་དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ལྟར་ན། སྤྱི་ལོ1917ལོ་ནས་བཟུང་བུ་སྟོན་གསུང་འབུམ་ལ་ཞུས་དག་མཛད་པ་དང་། སྤྱི་ལོ1921ལོ་ནས་བཀའ་འགྱུར་ཞུས་དག་གི་དབུ་ཚུགས། ཞོལ་བཀའ་འགྱུར་དཀར་ཆག་ལྟར་ན། སྤྱི་ལོ1920ལོ་ནས་1934ལོའི་བར་ཏེ་ཁྱོན་ལོ་ངོ་བཅོ་ལྔ་ལ་ཞུས་དག་བགྱིས།

ཡིག་ཆ་འདི་གསུམ་པོ་ལའང་ཡིད་རྟོན་རུང་སྟེ། དང་པོ་ལྷ་རམས་པ་སྐལ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་ནི་དགེ་བཤེས་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོའི་དངོས་སློབ་ཡིན་པར་མ་ཟད་དགེ་བཤེས་མཆོག་གི་སྐུ་ཚེ་གང་བོར་ལུས་དང་གྲིབ་མ་བཞིན་དུ་འགྲོགས་པ་དང་། གཉིས་པ་མཁས་དབང་དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་མཆོག་ནི་གཅིག་ནས་ཁོང་གིས་བོད་ཀྱི་དཀར་ཆག་རིག་པའི་སྲོལ་བཏོད་པ་དང་། གཉིས་ནས་བོད་ཀྱི་དཀར་ཆག་རིག་པ་ལ་ཞིབ་འཇུག་གཏིང་ཟབ་ཅིག་ཡོད། གསུམ་པ་བཀའ་འགྱུར་དཀར་ཆག་ནི་དགེ་བཤེས་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོས་དངོས་སུ་ཞུས་དག་མཛད་པའི་ཞོལ་བཀའ་འགྱུར་གྱི་དཀར་ཆག་ཡིན་པས་སོ། །

གཉིས་པ། ཞོལ་བཀའ་འགྱུར་ནི་དོན་དངོས་སུ་དུས་ནམ་ནས་བཟུང་ཞུས་དག་མཛད་པ་དང་ཞུས་དག་མཛད་པའི་ཡུན་ཚད་དང། མཁས་པ་སུ་དང་གང་གིས་ཞུས་དག་མཛད་པ་བཅས་ལ་བརྟག་པ།

དེས་ན་གོང་གི་ཡིག་ཆ་འདི་གསུམ་པོ་བསྡུར་ནས་བརྟག་ན། དོགས་གཞི་མང་པོ་ཞིག་མཆིས་ཏེ། དགེ་བཤེས་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོས་ཞོལ་བཀའ་འགྱུར་ལ་ཞུས་དག་མཛད་ཡོད་དམ་མེད། ཡོད་ན་ཞོལ་བཀའ་འགྱུར་དཀར་ཆག་ཏུ་ཁོང་གི་མཚན་གྱི་ཟུར་ཙམ་ཡང་བཀོད་མེད་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཅི། ལྷ་རམས་པ་སྐལ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་ལྟར་ན། དགེ་བཤེས་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོས་སྤྱི་ལོ1922ལོ་ནས་བཟུང་བཀའ་འགྱུར་ལ་ཞུས་དག་མཛད་དགོས་པ་དང་། མཁས་དབང་དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ལྟར་ན། སྤྱི་ལོ1921ལོ་ནས་ཞུས་དག་མཛད་པར་བཞེད་པ་དང་། ཞོལ་བཀའ་འགྱུར་དཀར་ཆག་ལྟར་ན་སྤྱི་ལོ1920ལོ་ནས་བཟུང་བཀའ་འགྱུར་ཞུས་དག་གི་དབུ་ཚུགས་པ་ཡིན་པས་དེ་འདྲའི་བར་ཁྱད་བྱུང་དོན་ཅི། ཡང་ལྷ་རམས་སྐལ་བཟང་རྒྱ་མཚོས་བཀའ་འགྱུར་ལ་ལོ་ངོ་བརྒྱད་ཀྱི་རིང་ལ་ཞུས་དག་མཛད་པར་བཤད་པ་དང་། ཞོལ་བཀའ་འགྱུར་དཀར་ཆག་ཏུ་ལོ་ངོ་བཅོ་ལྔའི་རིང་ལ་ཞུས་དག་མཛད་པར་བཤད་དོན་ཅི། ཡང་མཁས་དབང་དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ཀྱིས། དཀར་ཆག་ནི་ཅོ་ནེ་དགེ་བཤེས་རིན་པོ་ཆེ་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ། བདེ་ཡངས་མཚན་ཞབས་བསྟན་འཛིན་འཕྲིན་ལས། དགེ་བཤེས་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོ། ཕ་བོང་ཁ་རིན་པོ་ཆེ་སྐུ་ཕྲེང་གོང་མ་བྱམས་པ་བསྟན་འཛིན་འཕྲིན་ལས་རྒྱ་མཚོ། མཚན་ཞབས་རྒྱལ་དབང་རིན་པོ་ཆེ་སོགས་ཀྱིས་སྔ་ཕྱིར་མཛད་པ་ཡིན་པར་བཞེད་ལ། ཞོལ་བཀའ་འགྱུར་དཀར་ཆག་ཏུ། དཀར་ཆག་ནི་“མཚན་ཞབས་སྟག་བྲག་སྤྲུལ་སྐུ་ངག་དབང་གསུང་རབ་མཐུ་ཐོབ་བསྟན་པའི་རྒྱལ་མཚན་དང་། མཚན་ཞབས་ཚ་སྤྲུལ་ངག་དབང་བློ་བཟང་གཉིས་ཀྱིས་མཛད།” [iv]ཅེས་པ་ལས་ཅོ་ནེ་དགེ་བཤེས་རིན་པོ་ཆེ་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་དང་། བདེ་ཡངས་མཚན་ཞབས་བསྟན་འཛིན་འཕྲིན་ལས། ཕ་བོང་ཁ་རིན་པོ་ཆེ་སྐུ་ཕྲེང་གོང་མ་བྱམས་པ་བསྟན་འཛིན་འཕྲིན་ལས་རྒྱ་མཚོ་བཅས་ཀྱི་མཚན་བཀོད་མེད་པ་སོགས་དོགས་གཞི་མང་པོ་ཞིག་ངང་ངམ་ཤུགས་ཀྱིས་འབྱུང་།

 ཡང་སྒྲུབ་བྱེད་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡོད་པ་ནི། 《བོད་ལྗོངས་ཡིག་ཚགས》2014ལོའི་དེབ2པ་སྤྱིའི་འདོན་ཐེངས19པ་རུ། ཡིག་ཚགས་བདུན་རྒྱ་བོད་ཤན་སྦྱར་གྱིས་བཀོད་ཡོད་པ་དེ་དང་། ཡང་དུས་དེབ་དེའི་སྟེང་གི་《རྒྱལ་དབང་བཅུ་གསུམ་པས་ཐུགས་ཁུར་འགན་བཞེས་མཛད་ནས་སྔ་གཞུག་ཏུ་བུ་སྟོན་གསུང་འབུམ་དང་བཀའ་འགྱུར་ཤིང་པར་གཉིས་ཀྱི་ཞུས་དག་དང་པར་གཞི་གསར་བཞེངས་བྱས་པའི་བརྒྱུད་རིམ་དང་བོད་ཡིག་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚགས་སྐོར་ལ་བརྟག་པ》[v]ཞེས་པ་རུ་ཡིག་ཚགས་དེ་དག་ལས་ལོ་རེ་རེར་དོ་དམ་པ་དང་ཞུས་དག་པ། པར་ཡིག་འདྲི་བརྐོས་སོགས་ལས་བྱེད་རྣམས་ལ་སྩལ་རྒྱུའི་གནང་ཆ་དང་གསོལ་རས་དགོས་ཆ་སོགས་རེའུ་མིག་ཏུ་བཀོད་པ་ཞིག་མཆིས་པ་གཉིས་སུ། བུ་སྟོན་གསུང་འབུམ་གྱི་པར་གཞི་གསར་བཞེངས་གི་གནང་ཆ་དང་དགོས་ཆ་ནི་སྤྱི་ལོ1918ལོ་ནས1921ལོ་ལ་སྩལ་ཡོད་པ་དང་། རྒྱལ་བའི་བཀའ་འགྱུར་རིན་པོ་ཆེའི་པར་གཞི་གསར་བཞེངས་ཀྱི་གནང་ཆ་དང་དགོས་ཆ་ནི་སྤྱི་ལོ1920ལོ་ནས་སྤྱི་ལོ1927ལོའི་བར་དུ་སྩལ་ཡོད། བུ་སྟོན་གསུང་འབུམ་གྱི་པར་གཞི་གསར་བཞེངས་ལ་སྤྱི་ལོ1918ལོ་དང་སྤྱི་ལོ་1919ལོ། སྤྱི་ལོ1921ལོ་བཅས་ལོ་གསུམ་ལ་དོ་དམ་པ་ཞབས་ཟུར་བྱམས་ཆོས་དང་། རྩེ་གཟིམ་འགག་བློ་བཟང་བརྩོན་འགྲུས་གཉིས་དང་། ཞུས་དག་པ་མཚན་ཞབས་བདེ་ཡངས་དང་སྒོ་མང་ཀླུ་འབུམ་དགེ་བཤེས་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོ་བཅས་སོ་སོར་གནང་ཆ་སྩལ་བ་དང་། རྒྱལ་བའི་བཀའ་འགྱུར་རིན་པོ་ཆེའི་པར་གཞི་གསར་བཞེངས་ལ་སྤྱི་ལོ1920ལོ་དང་། སྤྱི་ལོ1921ལོ། སྤྱི་ལོ1922ལོ། སྤྱི་ལོ1923ལོ། སྤྱི་ལོ1924ལོ། སྤྱི་ལོ1925ལོ། སྤྱི་ལོ1926ལོ། སྤྱི་ལོ1927ལོ་བཅས་ལོ་ངོ་བརྒྱད་ལ་དོ་དམ་པ་ཞབས་ཟུར་བྱམས་ཆོས་དང་། རྩེ་གཟིམ་འགག་བློ་བཟང་བརྩོན་འགྲུས་གཉིས་དང་། ཞུས་དག་པ་མཚན་ཞབས་བདེ་ཡངས་དང་མཚན་ཞབས་པ་ཡེར་པ་སྤྲུལ་སྐུ། སྒོ་མང་ཀླུ་འབུམ་དགེ་བཤེས་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོ་བཅས་སོ་སོར་གནང་ཆ་གང་དག་སྩལ་བའི་རྩིས་ཐོ་བཀོད་ཡོད། སྤྱི་ལོ1923ལོར་ཞུས་དག་པ་མཚན་ཞབས་བདེ་ཡངས་གཤེགས་པས་ཁོང་གི་ཚབ་ཏུ་ཚ་བ་ཁྲི་སྤྲུལ་བསྐོ་བཞག་གི་འཆར་གཞི་སྙན་ཞུ་གོང་ས་རྒྱལ་དབང་རིན་པོ་ཆེས་ཕྱག་རྟགས་འཁོད་པ་ཞིག་ཡོད་ཅིང་། མཚན་ཞབས་བདེ་ཡངས་གཤེགས་ནའང་གནང་ཆ་དང་གསོལ་རས་སྔར་བཞིན་གནང་ཡོད། དེས་ན་གོང་གི་ཡིག་ཚགས་དང་རྡོ་སྦིས་ཚེ་རིང་རྒྱལ་གྱི་དཔྱད་རྩོམ་ལ་བརྟགས་ན་བུ་སྟོན་གསུང་འབུམ་གྱི་པར་གཞི་གསར་བཞེངས་གི་དབུ་ཚུགས་པའི་ལོ་ནི་སྤྱི་ལོ་1918ལོ་ཡིན་དགོས་ནའང་། རྒྱལ་དབང་བཅུ་གསུམ་པའི་གསུང་དང་ལྷ་རམས་པ་སྐལ་བཟང་རྒྱ་མཚོའི་གསུང་ལ་གཞིགས་ན་སྤྱི་ལོ1917ལོའི་ས་ག་ཟླ་བ་ནས་པར་ཡིག་འདྲི་ལས་དང་ཞུས་དག་གི་འགོ་ཚུགས་ཟིན་ལ། པར་དངོས་གཞི་ནི་སྤྱི་ལོ1918ལོར་འགོ་ཚུགས་པས་ལོ་དེ་ནས་བཟུང་ཞུས་དག་པ་སོགས་ལ་དགོས་ཆ་དང་གནང་ཆ་སྩལ་བའམ་ཡང་ན་སྤྱི་ལོ1917ལོའི་ཡིག་ཚགས་མ་རྙེད་པ་གང་རུང་ཡིན་པར་ངེས། ལྕགས་བྱ(སྤྱི་ལོ༡༩༢༡ལོ)ཟླ་6ཚེས་4ཉིན། བུ་སྟོན་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པའི་གསུང་འབུམ་པར་གཞི་ལེགས་གྲུབ་ཀྱི་གོང་ཚེས་ཉིན༧གོང་ས་སྐྱབས་མགོན་ཆེན་པོར་པར་ཕུལ་འབུལ་ཉིན་དོ་དམ་པ་དང་། ཞུས་དག་པ། པར་ཡིག་འདྲི་བརྐོས་སོགས་ལས་བྱེད་རྣམས་ལ་བཟོ་སྟོན་ཉིན་འཁྱོངས་ཐོག་གནང་ཆ་སྩལ་བའི་འཆར་གཞི༧སྙན་ཞུ་ཕྱག་རྟགས་འཁོད་པ་ཞེས་པས་ལེགས་གྲུབ་ཀྱི་ལོ་ནི་སྤྱི་ལོ1921ལོ་ཡིན་པས་ལྷ་རམས་པ་སྐལ་བཟང་རྒྱ་མཚོས་གསུངས་པའི་ལོ་དྲུག་ལ་ཞུས་དག་བྱས་ཞེས་པའང་ནོར་འདུག་སྟེ་དོན་ལ་ལོ་ངོ་ལྔ་ལ་མ་གཏོགས་ཞུས་དག་བྱས་མེད་དོ། །

རྒྱལ་དབང་བཅུ་གསུམ་པའི་རྣམ་ཐར་དུ། “རབ་བྱུང་བཅོ་ལྔ་པའི་ལྕགས་སྤྲེལ་ལོ་ས་ཟླའི་ཟླ་ཚེས་འཕྲོད་སྦྱོར་དགེ་བར་པར་གྱི་ཡིག་འདྲི་དང་། རྐོས་ཀྱི་རིག་བྱེད་པ་བརྒྱ་ཕྲག་ཏུ་ཉེ་བར་ལོངས་པ། དོ་དམ་པ། ཞུས་དག་པ་བཅས་བབས་འོས་དང་ལྡན་པ་བསྐོ་བཞག་སྩལ་”[vi]ཞེས་བྱུང་། ལྕགས་སྤྲེལ་ས་ཟླ་ནི་སྤྱི་ལོ་1920ལོའི་ཧོར་ཟླ་4པ་ཡིན་ཞིང་། དོན་ལ་སྤྱི་ལོ་1920ལོའི་ཧོར་ཟླ་4པར་བཀའ་འགྱུར་ཞུས་དག་གི་འགོ་ཚུགས་པ་ཤིན་ཏུ་གསལ་ལ། བོད་ལྗོངས་ཡིག་སུ་བཀོད་པའི་རྡོ་སྦིས་ཚེ་རིང་རྒྱལ་གྱི་རེའུ་མིག་ཞིག་ཡོད་པ་དེ་ལའང་མཐུན། སྐབས་འདིར་ཡང་དོགས་གཞི་གསར་བ་ཞིག་མཆིས་པ་ནི།

བུ་སྟོན་གསུང་འབུམ་སྤྱི་ལོ1921ལོར་གྲུབ་ཟིན་ན། བཀའ་འགྱུར་ཞུས་དག་གི་དབུ་སྤྱི་ལོ1920ལོར་ཇི་ལྟར་ཚུགས། སྤྱི་ལོ1920ལོ་དང་། སྤྱི་ལོ1921ལོ་གཉིས་ལ་དེ་གཉིས་མཉམ་དུ་ཞུས་དག་བྱས་པ་ཡིན་ནམ།

  སྤྱི་ལོ1920ལོ་དང་སྤྱི་ལོ1921ལོ་གཉིས་ལ་བུ་སྟོན་གསུང་འབུམ་དང་བཀའ་འགྱུར་གཉིས་མཉམ་དུ་ཞུས་དག་བྱས་པ་ཡིན་པ་རྡོ་སྦིས་ཚེང་རིང་རྒྱལ་གྱི་《རྒྱལ་དབང་བཅུ་གསུམ་པས་ཐུགས་ཁུར་འགན་བཞེས་མཛད་ནས་སྔ་གཞུག་ཏུ་བུ་སྟོན་གསུང་འབུམ་དང་བཀའ་འགྱུར་ཤིང་པར་གཉིས་ཀྱི་ཞུས་དག་དང་པར་གཞི་གསར་བཞེངས་བྱས་པའི་བརྒྱུད་རིམ་དང་བོད་ཡིག་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚགས་སྐོར་ལ་བརྟག་པ》(རྒྱ་ཡིག)ཞེས་པ་རུ་ཡིག་ཚགས་དེ་དག་ལས་ལོ་རེ་རེར་དོ་དམ་པ་དང་ཞུས་དག་པ། པར་ཡིག་འདྲི་བརྐོས་སོགས་ལས་བྱེད་མི་སྣ་རྣམས་ལ་སྩལ་རྒྱུའི་གནང་ཆ་དང་གསོལ་རས་སོགས་རེའུ་མིག་ཏུ་བཀོད་པ་ཞིག་མཆིས་པ་དེ་ཡིས་བདེན་དཔང་བྱེད་ནུས་ལ། གཞན་ཡང་བྱ་བ་གཉིས་མཉམ་དུ་བསྒྲུབ་མི་རུང་བའི་ངེས་པ་ཡང་མ་མཆིས་ཏེ། བུ་སྟོན་གསུང་འབུམ་ཞུས་དག་བྱེད་པའི་ཞར་ལ་དགེ་བཤེས་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོས་འཇིག་རྟེན་གྱི་མིག་གཅིག་པུ་རྔོག་ལོ་ཆེན་པོ་བློ་ལྡན་ཤེས་རབ་ཀྱིས་མཛད་པའི་རྒྱུད་བླའི་བསྡུས་དོན་ལའང་ཞུ་དག་བགྱིས་པ་སྟེ། མེ་འབྲུག་ལོ་སྟེ་སྤྱི་ལོ1916ལོར། བཀའ་དྲུང་ཟུར་སྲས་པདྨ་དབང་ཆེན་མཆོག་སྐུ་ཉིད་ཀྱི་དྲུང་དུ་ཕེབས་ནས་རྔོག་བློའི་རྒྱུད་བླའི་བསྡུས་དོན་གྱི་མ་ཕྱི་བྲིས་རྙིང་ཆད་ལྷག་ནོར་འཁྲུལ་གྱི་ཡིག་སྐྱོན་ཆེ་བ་ཞིག་ཁྱེར་ཡོང་ནས་དཔར་དུ་སྒྲུབ་བཞེད་ཀྱིས་ཞུས་དག་བྱེད་དགོས་པར་སྐུལ་བ་ལ། སྐུ་ཉིད་ཀྱིས་ངལ་བ་ལ་མ་འཛེམ་པར་ཕྲ་ཞིང་ཞིབ་པར་བརྟགས་ནས་ཞུས་དག་ལན་གཅིག་བགྱིས་ཏེ་གནང་བ་དཔར་ཡིག་ཏུ་འཁོད་ཅིང་བརྐོ་ལས་ཚུགས་སྒང་ཙམ་ལ། ལྷ་སྲས་འགྲན་མེད་དེ་ཉིད་སྐུ་ཚེ་མ་ཟིན་པར་རེ་ཞིག་རིམ་འགྱངས་སུ་ལུས་ཀྱང་། སླར་དུས་ཆོས་སུ་གཤེགས་པ་གང་གི་དགེ་རྩར་དགོངས་ཏེ་གཅེན་ལྷ་གཉེར་དབང་ཆེན་ཚེ་བརྟན་སོགས་སྐུ་ངོ་རྣམས་དང་། ཞབས་གྲས་བཀྲ་ཤིས་དཔལ་འབྱོར་གྱིས་ཀྱང་སྐུལ་ལྕག་སོགས་སྲི་ཞུ་ཧུར་བརྩོན་གྱི་མཐུ་ལས། སྤྱི་ལོ1918དེ་ས་རྟ་ཟླ་ནང་རྫོགས་པར་གྲུབ་པའི་ཚེ། དགེ་བའི་རྩ་བ་ཆུད་མི་ཟ་ཞིང་གནས་དམ་པར་བསྔོ་བའི་སྨོན་ཚིག་ཅིག་ཀྱང་མཛད་དོ། །དེས་ན་སྤྱི་ལོ1920ལོ་ནས་གཙོ་བོ་བཀའ་འགྱུར་ལ་ཞུས་གནང་བ་དང་། བུ་སྟོན་གསུང་འབུམ་ཡང་པར་དུ་བསྒྲུབས་མ་ཚར་བས་ཞར་ལ་བསྒྲུབ་པའི་བྱ་བ་ཡང་ཤིན་ཏུ་མང་བ་ཤེས་པར་བྱའོ། །

གསུམ་པ། ཞོལ་བཀའ་འགྱུར་གྱི་ཞུས་དག་གི་མཇུག་རྫོགས་པའི་ལོ་ཚུགས་དངོས་ལ་བརྟག་པ།

ཡང་གོང་གི“རྒྱལ་བའི་བཀའ་འགྱུར་རིན་པོ་ཆེའི་པར་གཞི་གསར་བསྐྲུན་ལེགས་གྲུབ་བཀའ་དྲིན་ཆེ་བར་”ཞེས་དང་“གྲོལ་སྟོན་ཉིན”ཞེས་པའི་ཚིག་རིས་ལ་བརྟག་ན། མེ་ཡོས་ཏེ་སྤྱི་ལོ1927ལོར་རྒྱལ་བའི་བཀའ་འགྱུར་རིན་པོ་ཆེའི་པར་གཞི་གསར་བསྐྲུན་ལེགས་གྲུབ་ཀྱི་མཛད་སྒོ་བསྡུས་ཟིན་ཅིང་ལས་བྱེད་མི་སྣ་སྐོར་ཞིག་གྲོལ་ཟིན་ནའང་། བུ་སྟོན་གསུང་འབུམ་པར་གཞི་ལེགས་གྲུབ་ཀྱི་སྙན་ཞུ་བཞིན་དུ“༣གོང་ས་ཆེན་པོར་པར་ཕུད་འབུལ་ཉིན་”ཞེས་པའི་ཚིག་མེད་པས་ན་ཡོངས་སུ་གྲུབ་མེད་དེ།    རྒྱལ་དབང་བཅུ་གསུམ་པའི་རྣམ་ཐར་དུ། “རྒྱལ་བ་སྲས་དང་བཅས་པ་རྣམས་ཀྱི་བྱིན་གྱི་རླབས་ཆེན་པོའི་མཐུ་དང་། རྣམ་འདྲེན་ཕྱག་ན་པདྨོ་ངུར་སྨྲིག་གར་གྱི་རྣམ་པར་རོལ་པ་གང་གི་ཐུགས་བསྐྱེད་འཇུག་པ་རྒྱ་ཆེ་ཞིང་། གཏོང་བ་ལ་མཆོག་ཏུ་མ་ཞུམ་པའི་མཐུ་དང་། ལྷག་པའི་བསམ་པ་བཟང་པོས་ལས་ལ་གཞེན་བསྐུལ་གྱི་མངོན་སྦྱོར་དང་བཅས་པ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་ཡན་ལག་དུ་མ་ཚོགས་པ་ལ་བརྟེན་ནས་ལོ་བཅུ་ཕྲག་ཕྱེད་གཉིས་ཙམ་གྱི་ཁོངས་སུ་ལུས་ཅན་ཐམས་ཅད་ཀྱི་གནས་སྐབས་དང་མཐར་ཐུག་གི་ཕན་བདེའི་རྩ་ལག་དམ་པ་བསོད་ནམས་ཀྱི་བགོ་སྐལ་མཚུངས་པ་མེད་པར་བདེ་བླག་ཉིད་དུ་གྲུབ་པོ། །”[vii] ཞེས་པས་བཀའ་འགྱུར་རིན་པོ་ཆེའི་གསར་བཞེངས་ནི་སྤྱི་ལོ་1920ལོའི་ཧོར་ཟླ་4པ་ནས་བརྩིས་ན་ལོ་བཅུ་ཕྲག་ཕྱེད་གཉིས་ཏེ་ལོ་ངོ་བཅུའི་ནང་དུ་བཞེངས་གྲུབ་པ་བསྟན། དེས་ན་བཞེངས་གྲུབ་པའི་ལོ་ནི་སྤྱི་ལོ1930ལོ་ཡིན་དགོས་པ་བསྟན།

བོད་ལྗོངས་ཡིག་ཚགས་སུ་བཀོད་པའི་ཡིག་ཚགས་ལྟར་ན་སྤྱི་ལོ་1927ལོར་བཀའ་འགྱུར་ཞུས་དག་མཇུག་རྫོགས་དགོས་ནའང་། ལྷ་རམས་པ་སྐལ་བཟང་རྒྱ་མཚོའི་གསུང་དང་རྒྱལ་དབང་བཅུ་གསུམ་པའི་རྣམ་ཐར་ལྟར་ན་སྤྱི་ལོ་1930ལོར་མཇུག་རྫོགས། བཀའ་འགྱུར་དཀར་ཆག་ལྟར་ན་སྤྱི་ལོ་1934ལོར་ཡོངས་སུ་གྲུབ། དེས་ན་ཡིག་ཆ་འདི་དག་ལ་དེ་འདྲའི་བར་ཁྱད་བྱུང་དོན་ཅི། རྒྱུ་མཚན་གང་ལ་ཐུག

དེ་ཡང་སྤྱི་ལོ1924ལོ་ནས་ཀྱང་རྒྱལ་བའི་བཀའ་འགྱུར་རོ་ཅོག་གི་པར་གཞི་གསར་བཞེངས་ཀྱི་ཕྱག་ལས་ཕལ་ཆེར་མཇུག་རྫོགས་པ་སྟེ། བླ་བྲང་གི་ཨ་ཁུ་གུང་ཐང་བློ་གྲོས་ཚང་ལ་ཕུལ་བའི་ཞུ་ཡིག་ཅིག་ཏུ། “བཀའ་འགྱུར་པར་བཞེངས་ཕལ་ཆེར་གྲུབ་ཟིན། བསྟན་འགྱུར་ཡང་རྐོ་བའི་ཐུགས་འདུན་མེད་དམ་སྙམ་སྟེ་མ་འཚལ།”[viii]ཞེས་གསུངས་པ་ལ་བརྟགས་ན་བཀའ་འགྱུར་པར་བཞེངས་ཕལ་ཆེར་གྲུབ་ཟིན་ནའང་། རྒྱལ་བའི་དབང་པོ་ལ་བསྟན་འགྱུར་པར་བཞེངས་ཀྱི་ཐུགས་འདུན་ཡོད་མེད་ཆ་མཚལ། གལ་ཏེ་ཐུགས་འདུན་ཡོད་ན་དགེ་བཤེས་མཆོག་གིས་ཞུས་དག་གི་འགན་ཁུར་རྩིས་ཡོད་པར་སྙམ།

ཡང་ཁྲི་ཀའི་ལྷུན་གྲུབ་རྒྱ་གར་དུ་སོང་བ་ལ་གནང་བའི་འཕྲིན་དུ། “རབ་བྱུང་ནས་བགྲང་བའི་ཨངྒྭི་ར། །ཁམས་ཆུ་ཕོ་སྤྲེལ་ལོའི་དབོ་ཟླའི་ནང་། །ཕྱོགས་ཡར་ངོའི་རྫོགས་པ་གསུམ་པའི་ཉིན། །དཔལ་གཡང་མོ་ལུག་གི་དུས་ཚོད་དུ། །ལྷོ་འབྲས་མོ་ལྗོངས་ན་ཆེ་བའི་ཕུལ། །སྐྱིད་ཡོད་རྒུ་འདུས་པའི་སྒང་ཐོག་ནས། །མཆུ་ཆོ་འཕྲུལ་ཟླ་བའི་ཚེས་གཅིག་ལ། །བདག་དྲན་པས་བརྫངས་པའི་ཡི་གེའི་སྒྲོམ། །བྱང་དགོན་ལུང་སྐལ་བཟང་ཆོས་འཕེལ་བརྒྱུད། །ཞག་བཞི་བཅུ་ཞེ་ལྔའི་ངལ་དུབ་ཀྱིས། །མི་ཁོ་བོའི་མིག་སྔར་བབས་པའི་མོད། །འདི་རྨི་ལམ་ཡིན་ནམ་བདེན་སྙམ་དུ། །སེམས་དགའ་སྡུག་སྣང་བ་ཚད་མེད་པས། །རྒྱ་བཤིག་ནས་ཞིབ་ཏུ་བལྟས་པའི་ཚེ། །གདོང་དངོས་སུ་མཐོང་འདྲའི་སྤྲོ་བ་དང་། །བུ་ཤི་བ་ལྟ་བུའི་གདུང་བ་བྱུང་། །ལུས་བ་སྤུའི་འཁྲི་ཤིང་ཟིང་པོར་གཡོས། །དབུགས་རླུང་གི་རྒྱུ་བས་མགྲིན་པ་འགག །དུས་དར་གཅིག་མི་སྨྲའི་བརྟུལ་ཞུགས་ཐོབ། །དེ་ཁྱོད་ལ་ཚངས་པར་འགྱུར་རམ་ཅི། །ལོ་སྔ་མའི་ལྕགས་ལུག་ལྔ་པའི་ནང་། །བདག་དགོན་པ་གསར་དུ་བསྐྱོད་པ་ན། །རྟ་གཡུ་བྱའི་གོང་ལ་འབུད་པའི་ཚེ། །བུ་དད་གུས་དྲི་མེད་ལྷུན་གྲུབ་པས། །ཡོབ་གཡས་པ་མནན་པའི་ཚུལ་དེ་དྲན། །སྙིང་རྗེ་ནས་སེམས་ལ་ཚུགས་ཐབས་མེད། །ཁྱོད་གནས་ལ་བསྐོར་ནས་མ་འགྱངས་པར། །དྲུག་པ་རུ་མྱུར་བར་ཤོག་ཅིག་ཅེས། །ཚིག་ཁ་ཞེ་མེད་པས་སྨྲས་པ་དྲན། ། ”[ix]ཞེས་པའི་ཨངྒྭི་ར་ཞེས་པ་ནི་ཆུ་ཕོ་སྤྲེལ་གྱི་དོན་ཡིན་ཞིང་། དབོ་ཟླ་ནི་ཧོར་ཟླ་གཉིས་པ། ཡར་ངོའི་རྫོགས་པ་གསུམ་པ་ནི་ཚེས་བཅོ་ལྔ། ཁམས་ཆུ་ཕོ་སྤྲེལ་ལོའི་དབོ་ཟླའི་ཡར་ངོའི་རྫོགས་པ་གསུམ་པའི་ཉིན་ཞེས་པ་ནི་སྤྱི་ལོ་1932ལོའི་ཟླ2པའི་ཚེས་15ཉིན་ཞེས་པའི་དོན་ཡིན། གཡང་མོ་ལུག་གི་དུས་ཚོད་ནི་སྤྱི་ལོ་1931ལོ་ཡིན། མཆུ་ཆོ་འཕྲུལ་ཟླ་བ་ནི་བོད་ལུགས་ཀྱི་ཟླ་བ་དང་པོ་སྟེ་སྤྱི་ལོ་1932ལོའི་ཟླ་བ་དང་པོར་གོ་བ་ལེན་དགོས། ལོ་སྔ་མའི་ལྕགས་ལུག་ལྔ་པ་ནི་སྤྱི་ལོ་1931ལོའི་ཟླ་བ་5པའོ། །འདིའི་དོན་ནི། སྤྱི་ལོ1931ལོའི་ཟླ5པར་དགེ་བཤེས་ཚང་གིས་ནོར་གླིང་ནས་བཀའ་འགྱུར་ལ་ཞུས་དག་གནང་ཚར་ནས་དགོན་པར་གསར་དུ་བསྐྱོད་སྐབས་ཁྲི་ཀའི་ལྷུན་གྲུབ་ཀྱིས་དགེ་བཤེས་ཚང་རྟ་ཐོག་ལ་བསྐྱོན་པ་དང་། ཟླ་བ་དེར་ཁྲི་ཀའི་ལྷུན་གྲུབ་འབྲས་ལྗོངས་ལ་གནས་མཇལ་དུ་སོང་། དགེ་བཤེས་ཚང་གིས་ལྷུན་གྲུབ་ལ་ཟླ་དྲུག་པའི་ནང་ཕྱིར་སླེབས་དགོས་པར་བསྒོས་ནའང་ཕྱིར་མ་སླེབས། སྤྱི་ལོ1932ལོའི་ཧོར་ཟླ་དང་པོའི་ཚེས་གཅིག་ལ་ཁྲི་ཀའི་ལྷུན་གྲུབ་ཀྱིས་འབྲས་ལྗོངས་ནས་དགེ་བཤེས་ཚང་ལ་འཕྲིན་ཡིག་བསྐུར་བ་དགོན་ལུང་དགོན་པའི་སྐལ་བཟང་ཆོས་འཕེལ་གྱིས་ཞག་བཞི་བཅུ་ཞེ་ལྔའི་ངལ་དུབ་ཀྱིས་དགེ་བཤེས་ཚང་གི་ཕྱག་ཏུ་འཕྲོད་པར་བྱས་པའི་དུས་ཚོད་ནི་སྤྱི་ལོ1932ལོའི་ཟླ་གཉིས་པའི་ཚེས་བཅོ་ལྔ་ཡིན་ཞེས་པའི་དོན་ནོ། །དེས་ན་སྤྱི་ལོ1927ནས་ཞུས་དག་ཐེངས་གཅིག་རྫོགས་ནའང་ཞུས་དག་ཡོངས་སུ་རྫོགས་པ་ནི་སྤྱི་ལོ1931ལོ་ཡིན་ངེས། སྤྱི་ལོ1931ལོར་མཇུག་རྫོགས་རྗེས་དགེ་བཤེས་ཚང་སྤྱི་ལོ1931གི་ཟླ5པར་འབྲས་སྤུངས་དགོན་པར་ཕེབས་པའོ། །དེས་ན་དགེ་བཤེས་ཚང་གི་གསུང་འདི་གཞིར་བཟུང་ན་ལོ་ངོ་བཅུ་གཅིག་གི་རིང་ལ་བཀའ་འགྱུར་ལ་ཞུས་དག་གནང་བའོ། །

ཡང་ཞོལ་དཀར་ཆག་བཞིན་སྤྱི་ལོ1934བར་དུ་འགོར་འགྱངས་བྱེད་དགོས་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཅི་ཡིན་སྙམ་ན། ཞོལ་འཀའ་འགྱུར་དཀར་ཆག་ཏུ། “འགལ་རྐྱེན་ཅི་རིགས་ཀྱིས་འཇུག་འཁྱོངས་རིམ་ལུས་སུ་གྱུར་པ།  སླར་ཡང་གོང་ས་མཆོག་ནས་ཐུགས་བསྐྱེད་ལྷག་པར་བཞེས་ཏེ་མཚན་ཞབས་གོ་མིང་འཛིན་པ་འབྲས་སྒོ་མང་ཧར་གདོང་སྟག་བྲག་སྤྲུལ་སྐུ་ངག་དབང་གསུང་རབ་མཐུ་སྟོབས་བསྟན་པའི་རྒྱལ་མཚན་དང་། སེར་སྨད་ཀོང་པོ་རྒྱལ་དབང་སྤྲུལ་སྐུ་ངག་དབང་བསྟན་འཛིན་ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་མཚན་ངོས་གཉིས་ལ་མཇུག་སྐྱོང་དགོས་རྒྱུའི་བཀའ་ལུང་གསེར་གྱི་ཅོད་པན་ནོད་པ་བཞིན་གུས་པ་གཉིས་ནས་ཀྱང་། ཆུ་སྤྲེལ་ཟླ་བ་ལྔ་པའི་ཚེས་ནང་ནས་ཞུས་དག་གྲོགས་དན་སེར་བྱེས་བྱ་བྲལ་ཨོ་ཏོག་སྤྲུལ་སྐུ་བྱམས་པ་མཆོག་ལྡན་དང་། སེར་བྱེས་ལྷོ་པ་ངག་ལྡན་དགེ་སློང་ཐུབ་བསྟན་གསུང་རབ་བཅས་ནས་ཡང་ཞུས་དབུ་བཙུགས་ཏེ”ཞེས་དང་། “ཡང་བསྐྱར་ཤིང་ཁྱི་ཟླ་བ་གསུམ་པའི་ཚེས་གཅིག་ནས་པར་འཛུག་ཞུས་དག་སོགས་འགོ་བརྩམས། མཁས་པའི་དབང་པོ་རྣམས་ལའང་བཀའ་འདྲི་དོགས་གཅོད་དང་བཅས། འཐོར་བ་བསྡུས། བསྲེ་སླད་དབྱུང་། རང་བཟོའི་བསླད་པ་ཅུང་ཟད་ཙམ་ཡང་མ་ཞུགས་པར་རང་བློས་གང་སྤོབས་ཀྱིས་ཞུས་དག་དཔྱད་བཟོད་ཀྱི་ཁུལ་དུ་བགྱིས་པ་ཀུན་གྱིས་ཡིད་ཆེས་ཁུངས་བཙུན་དུ་བགྱིས་ཆོག་པའི་འཛམ་གླིང་བསྟན་འགྲོ་སྤྱིའི་ཕན་བདེའི་དགའ་སྟོན་ཡིད་བཞིན་དབང་གི་ནོར་བུ་ལྟ་བུར་བཞུགས་སོ་”ཞེས་པས་དགེ་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོས་ཞུས་དག་གྲུབ་རྗེས་ཁོང་གིས་ཞུས་དག་བྱས་པ་ལ་བསྲེ་སླད་ཡོད་པར་སྨྲས་ནས་ཡང་བསྐྱར་ཞུས་དག་ཐེངས་གཉིས་ལ་བྱས། དེ་ལ་དམངས་ཁྲོད་དུ་ལ་ལས་དགེ་བཤེས་ཚང་གིས་རྙིང་རྒྱུད་དུམ་པ་གསུམ་ཡོད་པ་འཕྲི་རྩིས་བྱས་ཞེས་པ་སོགས་ཀྱི་ངག་རྒྱུན་ཡོད། བཤད་ཚུལ་དེ་རིགས་ནི་ངག་རྒྱུན་ཙམ་ལས་ཁུངས་དག་མིན་ནའང་རྒྱུ་རྐྱེན་མེད་པ་མིན། སྐབས་དེར་དབུས་གཙང་གི་སྐུ་དྲག་ཆེ་ཁག་ནང་ཁུལ་དུ་དབྱིན་ཇི་ལ་བརྟེན་པའི་དབང་ཤུགས་དང་། ནང་ལོགས་ལ་བརྟེན་པའི་དབང་ཤུགས་གཉིས་ཀྱི་བར་དུ་འཐབ་རྩོད་ཛ་དྲག་ཆེ། དམ་པ་ཁོང་ཉིད་ནི་ནང་ཕྱོགས་ལ་ཞེན་པའི་གྲས་སུ་བཞག་ཡོད་པས། དབྱིན་ཇིར་བརྟེན་པའི་མི་ཁ་ཤས་ཀྱིས་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོ་ནི་རྒྱ་ལ་ཞེན་པའི་མི་ཡིན་པས། བཀའ་འགྱུར་གསར་བཞེངས་ཀྱི་ནང་ལ་བསླད་བཟོས་ཡོད་ཅེས་ཉེས་མེད་ལ་ཉེས་འདོགས་བྱས་ཏེ། ཆབ་སྲིད་དང་རིག་གཞུང་གཉིས་ཆ་ནས་ཚིག་མཚོན་བཏབ། ངག་དབང་རྒྱ་མཚོས་ཕྱིར་དྲན་བྱེད་དུས་ན་རེ། “རྭ་སྒྲེང་སྤྲུལ་སྐུས་སྲིད་དབང་ཚབ་སྐྱོང་བྱེད་པའི་གནད་དོན་ཐོག་ངེད་གཉིས་ཀྱིས་སྡུག་བསྔལ་མྱོང་ཚུལ་ཕལ་ཆེར་མཚུངས་ཏེ། ངས་རྭ་སྒྲེང་གིས་སྲིད་དབང་སླར་འཛིན་བྱེད་པར་རྒྱབ་སྐྱོར་བྱས་པས། ཁོ་ཚོས་སུ་ཞིག་གིས་བསད་ན་དེ་ལ་དགའ་རྟགས་མང་པོ་སྟེར་རྒྱུ་ཞེས་ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས”[x]ཞེས་གསུངས་པས། སྐབས་དེའི་དགེ་བཤེས་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོ་དང་ངག་དབང་རྒྱ་མཚོ་གཉིས་ཀྱི་སྡུག་བསྔལ་མྱོང་ཚུལ་ཕལ་ཆེར་འདྲ་མཚུངས་ཡིན་པ་བསྟན།

གཞན་ཡང་མཚན་ཞབས་སྟག་བྲག་དང་དགེ་བཤེས་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོ་གཉིས་ཀྱི་བར་དུའང་འགལ་བ་བྱུང་མྱོང་བས། ཕལ་ཆེར་སྟག་བྲག་དང་སྟག་བྲག་གི་ཕྱོགས་གཏོགས་རྣམས་ཀྱིས་ཕྲ་མ་བྱས་སྙམ་པ་སྟེ། དགེ་བཤེས་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོའི་སྒོ་མང་ངག་དབང་ལེགས་ལྡན་དང་། ཆོས་མཛད་དྲི་མེད་གཉིས་ཀྱི་ཞུ་ཡིག་ཕུལ་ལན་དུ། “ཕྲག་དོག་རྨོངས་པའི་དུག་ཆུས་སྙིང་གང་བ། །སྟབས་ལེགས་རླུང་གིས་མཐོན་པོར་བཏེགས་པའི་སྤྲིན། །ཕྱག་ན་པདྨོའི་གཤེད་དུ་འཁྲིགས་པ་སྐྱོ། །མ་རུངས་སྟག་དོམ་ལུང་ཕུའི་བྲག་ནག་ལྟོས། །རྒྱ་སྟག་འདོད་རྔམ་བཟོད་དཀའ་བས། །རི་ལུང་སྡུག་ལ་སྦྱར་བའི་ཚུལ། །ཆུ་བྲག་འཐབ་འདྲ་སྐྱེ་བོའི་ཁ། །ལྷ་ཡིས་བསྐུལ་ནས་ཕྱོགས་བཅུར་སྒྲོག །མྱོང་གྲོལ་འཆི་མེད་བདུད་རྩིའི་མཛོད་ཐོགས་ནས། །གངས་རིའི་ལྗོངས་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་གསོ་སྙམ་ཡང་། །འུག་སེར་གདོན་གྱིས་སྨྱོས་པའི་ཕྲག་དོག་དང་། །ལྷ་མིན་ཕྲ་མ་གཅིག་ཏུ་བསྒྲིལ་བས་བཀག །འཕགས་མཆོག་འཇམ་དཔལ་དགྱེས་པའི་བློ་གྲོས་ཆེ། །ཕྲ་ཞིབ་ཤེས་རབ་རྣམས་བཞིའི་རྒྱ་མཚོ་ང་། །ཡུལ་དབུས་འཛིན་མའི་ཁྱོན་ལ་དགེ་འགྱུར་མོད། །བླུན་པོས་མ་འཚལ་མ་ཡང་སྲིན་པོར་མཐོང་། །ད་ནི་འགྱོད་དམ་སྟག་ལུང་བྲག །བདེན་པ་རྒྱལ་འགྱུར་རྫུན་མིན་ཞེས། །སྟོན་པ་སྟོབས་བཅུ་མངའ་བའི་ལུང་། །རང་རེ་གཉིས་ཀྱི་དཔང་པོར་སྙེམས། །”ཞེས་གསུངས་པས་སོ། །

དེ་ལྟ་བུའི་ཉེས་མེད་ལ་ཉེས་འདོགས་བྱས་པས་རྐྱེན་གྱིས། མཚན་ཞབས་གོ་མིང་འཛིན་པ་འབྲས་སྒོ་མང་ཧར་གདོང་སྟག་བྲག་སྤྲུལ་སྐུ་ངག་དབང་གསུང་རབ་མཐུ་སྟོབས་བསྟན་པའི་རྒྱལ་མཚན་དང་། སེར་སྨད་ཀོང་པོ་རྒྱལ་དབང་སྤྲུལ་སྐུ་ངག་དབང་བསྟན་འཛིན་ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་གཙོ་བྱས། ཞུས་དག་གྲོགས་དན་སེར་བྱེས་བྱ་བྲལ་ཨོ་ཏོག་སྤྲུལ་སྐུ་བྱམས་པ་མཆོག་ལྡན་དང་། སེར་བྱེས་ལྷོ་པ་ངག་ལྡན་དགེ་སློང་ཐུབ་བསྟན་གསུང་རབ་བཅས་ནས་སྣར་ཐང་པར་མ། རྒྱལ་རྩེ་ཐེམ་སྤངས། སྡེ་དགེའི་མཚལ་པར་སོགས་བཀའ་འགྱུར་གོང་མ་རྣམས་དང་གོ་བསྡུར་གྱིས་ལྷག་ཆད་ཡིན་ངེས་བློར་ཆུད་པ་རྣམས་འཕྲི་བསྣན་དང་། བློར་མི་ཆུད་པ་དང་། དཔེ་དཔང་མ་རྙེད་པ་སོར་བཞག པར་སྔ་ཕྱི་གཉིས་དང་། བཀའ་འབྲེལ་སྣར་ཐང་པར་དུ་མ་བཞུགས་པའི་ཁ་སྐོང་དུ་མཁས་པའི་དབང་པོ་བུ་སྟོན་རིན་པོ་ཆེ་དང་། གོང་ས་ལྔ་པ་ཆེན་པོས་ཚད་མར་བཞེད་པ་རྒྱུད་སྐོར་ཁུངས་ཐུབ་གསར་བསྣན་བགྱིད་འོས་རྣམས་གསུང་པར་བྱིངས་འཁོད་ཟིན་གཤིས་རྒྱུད་སྡེ་རང་རང་ཐད་དུ་བཞུགས་ཐབས་མ་རྙེད་པས་རྒྱུད་ཁ་པ། ཅ་པ། ན་པ། ཚ་པ་བཅས་ཀྱི་ཞབས་སུ་པོད་ཆེ་ཆུང་དང་བསྟུན་ནས་བཞུགས་ཤིང་མདོ་རྒྱུད་ཀྱི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པ་གཉིས་ཀར་ཡོད་པ་རྣམས་བཀའ་འགྱུར་སྔ་མ་ལྟར་སོར་བཞག རྒྱུད་རང་ལ་ལན་གཉིས་འཁོད་པ་རྣམས་ནས་རེ་རེ་ཕྱིར་འཐེན་ནས་ཞུས་དག་ལན་གཉིས་བྱས་ཤིང་། “བཀའ་འགྱུར་ནས་ཁ་སྐོང་འོས་རིགས་ལའང་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱིས་ཁུངས་དག་མིན་གྱི་བཞེད་སྲོལ་མི་འདྲ་བ་ཇི་རྙེད་ཅིག་ཡོད་པ་མ་ཟད། སྣར་ཐང་དུ་པར་འཁོད་གྲས་སུའང་རྩོད་པ་ཅན་ཡོད་རུང་། ད་ལམ་༧གོང་ས་ལྷ་མིའི་རྣམ་འདྲེན་ཆེན་པོའི་བཞེད་དགོངས་དང་། དམ་པ་གཞན་ལའང་བཀའ་འདྲི་དོགས་གཅོད་དང་བཅས་བསྲེ་བསླད། ལྷག་ཆད། ཟློས་སྐྱོན་དང་བྲལ་བར་ཞབས་འདེགས་ཀྱི་ཚུལ་དུ་ལེགས་པར་སྦྱར་བ… …ལྗོངས་འདིའི་དབང་ཐང་དང་བསྟུན་པའི་ཤིང་ཕོ་ཁྱི།… …བཅས་ཀྱི་དུས་དགེ་བར་རྫོགས་པར་གྲུབ་པ་ཕྱོགས་ཀུན་ཏུ་རྣམ་པར་རྒྱལ་བར་གྱུར་ཅིག །”[xi]ཅེས་ཤིང་ཕོ་ཁྱི་སྟེ་སྤྱི་ལོ1934ལོར་རྫོགས་པར་གྲུབ་པའོ། །

ཡང་ལ་ལས་དགེ་བཤེས་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོས་རྒྱལ་དབང་མཆོག་ལ་མ་གུས་པའམ་འདྲ་མཉམ་ཀྱི་བྱ་སྤྱོད་བཟུང་བས་ཞུས་དག་གི་གྲས་ལས་འབུད་པར་བྱས་ཟེར་བའང་ཆགས་སྡང་གི་གཏམ་ཏེ། རྗེ་ཉིད་རྩེ་ཕོ་བྲང་དང་ནོར་བུ་གླིང་གར་རེས་མོས་ཀྱིས་རྒྱལ་དབང་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་མཆོག་ལ་ཞབས་ཞུ་ཞུས་ནས་བཞུགས་རིང་ལ། ཞལ་མཇལ་བྱུང་བ་རེ་རེ་ལ་སྐུའི་གཟི་བྱིན་དང་ཡོན་ཏན། འཕྲིན་ལས་དང་མཛད་པ། བྱམས་པ་དང་སྙིང་རྗེ། བསྟན་པ་དང་འགྲོ་བའི་དོན་ཆེན་སོགས་རྣམ་པ་མི་འདྲ་བའི་མཐོང་སྣང་སྣ་ཚོགས་བྱུང་ཞིང་ནམ་ཡང་སྙིང་ནས་གུས་པའི་ཡི་རང་སྙིམ་པའི་མེ་ཏོག་རྟག་ཏུ་མཆོད་པ་ནི། ཨ་ཁུ་གུང་ཐང་བློ་གྲོས་ཚང་ལ་ཕུལ་བའི་ཟུར་ཡིག་ཏུ། “རྒྱལ་དབང་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་བཅུ་གསུམ་པ་ཆེན་པོ་འདི་ནི། ཕྱི་ནང་གི་རྒྱ་མཚོ་ལྟར་གཏིང་དཔག་པར་དཀའ་བའི་གང་ཟག་རླབས་པོ་ཆེ་རང་རེད། སའི་སྟེང་ན་འགྲན་ཟླ་དཀའ། ཉིན་གཅིག་གི་སྤྱོད་པར་བརྟགས་ནའང་བློ་ཡུལ་དུ་མི་ཤོང་བས་འདི་འདྲ་ཡ་མཚན་སྙམ་དུ་དད་གདུང་འཇིགས་སྐྲག་ངང་ངམ་ཤུགས་ཀྱིས་འཆོར་བཞིན་འདུག བཀའ་གདམས་པ་རྣམས་ཀྱིས་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་གངས་རི་དང་འདྲ་བ་དགོས་ཟེར་དེ་ཡིན་ནམ་མི་ཤེས། དེ་ནི། སྐྱེ་བོ་ཕལ་མོ་ཆེས་མཐུན་གྲུབ་ལགས་ཀྱི། རྡོ་གསེབ་ཀྱི་གསེར་ལྟར་དག་སྣང་དང་རིགས་པས་ཚོལ་དགོས་པ་ཞིག་མ་རེད།”[xii]ཅེས་གསུངས་ཤིང་། སྤྱི་ལོ1930ལོར་རྒྱལ་དབང་མཆོག་དགོངས་པ་ཆོས་དབྱིངས་སུ་ཐིམ་པའི་ཚུལ་བསྟན་པ་ལ་རྗེ་ཉིད་ཀྱིས་༧གོང་ས་སྐྱབས་མགོན་རྒྱལ་བའི་དབང་པོ་བཅུ་གསུམ་པ་ཆེན་པོ་ལ་གསོལ་བ་འདེབས་པའི་ཚིག་ལེའུར་བྱས་པ་པདྨ་དཀར་པོའི་འཁྲི་ཤིང་ཞེས་པའི་གསོལ་འདེབས་ཤིག་ཀྱང་མཛད་པ་སོགས་ཀྱིས་བདེན་དཔང་བྱེད་ནུས།

བཞི་པ། ཞོལ་བཀའ་འགྱུར་གྱི་དཀར་ཆག་མཛད་པ་པོ་སུ་ཡིན་པར་བརྟག་པ།

མཁས་དབང་དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ལྟར་ན། དཀར་ཆག་ནི་ཅོ་ནེ་དགེ་བཤེས་རིན་པོ་ཆེ་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ། བདེ་ཡངས་མཚན་ཞབས་བསྟན་འཛིན་འཕྲིན་ལས། དགེ་བཤེས་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོ། ཕ་བོང་ཁ་རིན་པོ་ཆེ་སྐུ་ཕྲེང་གོང་མ་བྱམས་པ་བསྟན་འཛིན་འཕྲིན་ལས་རྒྱ་མཚོ། མཚན་ཞབས་རྒྱལ་དབང་རིན་པོ་ཆེ་སོགས་ཀྱིས་སྔ་ཕྱིར་མཛད་པ་ཡིན་ཞེས་པ་ནི། བདེ་ཡངས་མཚན་ཞབས་བསྟན་འཛིན་འཕྲིན་ལས་དང་དགེ་བཤེས་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོ་གཉིས་གོང་དུ་བཤད་པ་བཞིན་བུ་སྟོན་གསུང་འབུམ་དང་བཀའ་འགྱུར་ཞུས་དག་གནང་མཁན་ཡིན་ལ། སྤྱི་ལོ1923ལོར་ཞུས་དག་པ་མཚན་ཞབས་བདེ་ཡངས་གཤེགས་པས་ཁོང་གི་ཚབ་ཏུ་ཚ་བ་ཁྲི་སྤྲུལ་བསྐོ་བཞག་གི་འཆར་གཞི་སྙན་ཞུ་གོང་ས་རྒྱལ་དབང་རིན་པོ་ཆེས་ཕྱག་རྟགས་འཁོད་པ་ཞིག་ཡོད་པ་གོང་དུ་བཀོད་ཟིན་ལ། ཅོ་ནེ་བླ་མ་རིན་པོ་ཆེའམ་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོའི་སྤྲིན་ནི་སྤྱི་ལོ་1930ལོར་དཀར་ཆག་རྩོམ་པར་གདན་དྲངས། ཁོང་ནི་སྤྱི་ལོ་1870ལོར་མདོ་སྨད་དུ་སྐུ་འཁྲུངས། དགུང་ལོ་བརྒྱད་ནས་དགུང་ལོ་སོ་བཞི་བར་བླ་བྲང་བཀྲ་ཤིས་འཁྱིལ་དུ་བཞུགས་ཤིང་བཀྲ་ཤིས་འཁྱིལ་གྱི་སྡེ་ཁྲི་རིན་པོ་ཆེའི་ཡོངས་འཛིན་མཛད། སྤྱི་ལོ་1909ལོར་པཎ་ཆེན་ཐུབ་བསྟན་ཆོས་ཀྱི་ཉི་མས་གཙང་བཀྲ་ཤིས་ལྷུན་པོར་གདན་དྲངས། སྤྱི་ལོ་1926ལོར་དབུས་སུ་ཕེབས་རྗེས་ཕ་བོང་ཁ་བྱམས་པ་བསྟན་འཛིན་མཆོག་ནས་རྗེ་ཉིད་བཀྲ་ཤིས་ཆོས་གླིང་དུ་གདན་དྲངས། སྤྱི་ལོ་1930ལོར་རྒྱལ་བ་ཐུབ་བསྟན་རྒྱ་མཚོས་ནོར་གླིང་དུ་བཀའ་འགྱུར་དཀར་ཆག་རྩོམ་འབྲི་གནང་བར་ཕེབས་དགོས་པའི་བཀའ་ཡིག་བསྩལ་བས་རྗེ་ཉིད་ནོར་གླིང་དུ་ཕེབས་ནས་ལོ་གཉིས་ཙམ་སོང་རྗེས་སྐུ་གཤེགས་པས་མཇུག་སྐྱོང་མ་ནུས། ཡང་དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ལྟར་ན་ཕ་བོང་ཁ་རྗེ་བཙུན་བྱམས་པ་བསྟན་འཕྲིན་ལས་རྒྱ་མཚོ་ནི་“རབ་བྱུང་བཅོ་ལྔ་པའི་ས་ལུག་སྟེ་སྤྱི་ལོ་1919ལོར་ནོར་གླིང་དུ་བཀའ་འགྱུར་པར་གཞི་གསར་བཞེངས་ཀྱི་ཕྱག་ལས་ནང་བཞུགས་ནས་དཀར་ཆག་གི་འཕྲོ་རྣམས་བརྩམས”[xiii]ཞེས་པ་ལྟར་ན་ཕ་བོང་རྗེ་བཙུན་བྱམས་པ་འཕྲིན་ལས་ཀྱང་བཀའ་འགྱུར་ཞུས་དག་ཏུ་བཞུགས་ཡོད་སྲིད་ནའང་བཀའ་འགྱུར་དཀར་ཆག་དང་བོད་ལྗོངས་ཡིག་ཚགས་སུ་བཀོད་པའི་ཞུས་དག་གི་གྲས་ན་མེད། བཀའ་འགྱུར་དཀར་ཅག་གི་བར་སྐབས་ཀྱི་ཚིགས་བཅད་ནི་ཕ་བོང་ཁ་རྗེ་བཙུན་བྱམས་པ་བསྟན་འཛིན་འཕྲིན་ལས་ཀྱིས་མཛད་པ་ཡིན་པས་མཁས་དབང་དུང་དཀར་ཚང་གིས་ཞུས་དག་མཛད་པར་འདོད་པ་ཡིན་ནམ་སྙམ་སྟེ་ཁོང་གི་རྣམ་ཐར་བམ་སློག་ཅིག་བྱས་ནའང་རྙེད་མ་བྱུང་།

མི་ཉག་མགོན་པོས་བརྩམས་པའི་གངས་ཅན་མཁས་དབང་རིམ་བྱོན་གྱི་རྣམ་ཐར་མདོར་བསྡུས་དེབ་དང་པོ་རུ། ཆོས་དཔལ་ཞིང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོས་“ཀླུ་འབུམ་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོ་སོགས་སློབ་མ་མང་པོ་སྤེལ་”ཞེས་པ་དང་“རབ་བྱུང་བཅོ་ལྔ་པའི་ཆུ་མོ་ཕག་གི་ལོར་སྐུ་གཤེགས་”[xiv] ཞེས་པ་གཉིས་ནོར་འདུག་སྟེ། ཆུ་མོ་ཕག་གི་ལོ་ནི་སྤྱི་ལོ་1923ཡིན་པ་དང་ཁོང་ཉིད་སྤྱི་ལོ་1930ལོར་བཀའ་འགྱུར་དཀར་ཆག་རྩོམ་པར་གདན་དྲངས། དགེ་བཤེས་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོ་ཡང་ཁོང་གི་སློབ་མ་མིན་ཏེ། དགེ་བཤེས་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོས་གུང་ཐང་བློ་གྲོས་ཚང་ལ་ཕུལ་བའི་ཞུ་ཡིག་ཅིག་ཏུ། “བཀྲ་ཤིས་ལྷུན་པོར་རང་རེའི་དགེ་བཤེས་དག་མ་མཐུན་པར་ཡོད་ཚུལ་གསན་ཡོད་ཤག །འདིའི་རྒྱུ་མཚན་ཐོག་མར་ཆས་བུ་ཤིས་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོས་རང་ཉིད་མཐོ་ཐབས་ཆེ་ཐབས་ཁོ་ན་གཡོ་སྒྱུ་ཁྲམ་གསུམ་དང་འབྲེལ་བར་དངོས་ཤུགས་བརྒྱུད་གསུམ་ནས་ཉམས་སུ་བླངས་པ་ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་འདུག་སྟེ། ཕྱིས་སུ་མདའ་ལན་རྡོ་དཔེ་དང་ཕར་ལན་ཚུར་ལན་གྱི་རིམ་པའང་མང་པོ་ཡོད་ཚོད།”[xv]ཅེས་གསུངས་པའི་ཆས་བུ་ཤིས་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་ནི་ཅོ་ནེ་བླ་མ་རིན་པོ་ཆེ་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་སྤྲིན་ཡིན་ཏེ་ཁོང་གི་འཁྲུངས་ཡུལ་ཆོས་དཔལ་ཞིང་ཡིན་པས་ཡུལ་སྐད་ལྟར་ཆས་བུ་ཤིས་ཞེས་བྲིས། གལ་ཏེ་དགེ་བཤེས་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོ་ནི་ཁོང་གི་སློབ་མ་ཡིན་ན་དགེ་བཤེས་ཚང་ལྟ་བུས་ཇི་ལྟར་ཡང་དེ་ལྟ་བུའི་ཚིག་ནི་ཡེ་ནས་སྨྲ་མི་སྲིད་དོ། །དེས་ན་མཚན་ཞབས་བདེ་ཡངས་ནི་སྤྱི་ལོ1923ནས་གཤེགས་ཟིན་པ་དང་། དགེ་བཤེས་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོ་ཡང་སྤྱི་ལོ1931ལོ་ནས་འབྲས་སྤུངས་ལ་ཕེབས་པ་དང་། ཆོས་དཔལ་ཞིང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་ནི་དཀར་ཆག་རྩོམ་པར་ཕེབས་ནའང་ལོ་གཉིས་ཀྱིས་གཤེགས། སྐྱབས་རྗེ་ཕ་བོང་ཁའི་རྣམ་ཐར་དུ། “འདིའི་སྔོན་ལོ་ཞིག་ནས་དགེ་བཤེས་རིན་པོ་ཆེ་རྗེ་འདི་པས་བཀུར་བསྟི་བླ་ན་མེད་པ་མཛད་དེ་ཆུ་བཟང་དུ་བཞུགས་ཚུལ་༧གོང་ས་རིན་པོ་ཆེས་གསན་པས། སྐབས་ཤིག་གློ་བུར་དུ་ཅོ་ནེ་དགེ་བཤེས་བྱ་བ་ཆུ་བཟང་དུ་ཡོད་འདུག་པ་ཁྱེད་མཁས་པ་ཡིན་ན་ས་ཆ་ཁུག་ཀྱོག་ཏུ་བསྡད་པས་མི་འཐུས་པར་ནོར་གླིང་དུ་ཕེབས་འཕྲལ་གྱིས་བཀའ་འགྱུར་དཀར་ཆག་རྩོམ་པ་བྱ་དགོས་ཞེས་པའི་བཀའ་ཚ་ལྗིད་ཆེ་བ་ཕེབས་པའི་སྐབས་ཆུ་བཟང་དུ་ཡོད་པའི་དགེ་བཤེས་རིན་པོ་ཆེ་ཉིད་ཀྱི་གཟིམ་ཤག་ཕྱི་ནང་སྣོད་བཅུད་ཕལ་ཆེར་ཅམ་འཇོག་མཛད་དེ་འཕྲལ་མར་ནོར་གླིང་དུ་བྱོན་ནས་གཏན་བཞུགས་མཛད་དགོས་པ་བྱུང་ཞིང་། དེར་༧གོང་གི་བཀའ་བཞིན་དཀར་ཆག་གི་དབུ་ནས་བཟུང་ཤོག་དྲིལ་ཆེ་བ་བཞི་ཙམ་གསུང་རྩོམ་གྲུབ་རིམ་གྱིས་༧གོང་དུ་ལྗགས་ཞུར་འབུལ་དགོས་ཚུལ་ཕེབས་པ་ལྟར་ཕུལ་བ་༧གོང་ནས་ཕྱིར་མ་སྩལ་བར་ཡུན་རིང་ལུས་ཤིང་༧གོང་ས་མཆོག་དང་དངོས་མཇལ་གྱི་དུས་འགར་ཡང་དགེ་བཤེས་རིན་པོ་ཆེ་རང་ཉིད་སྙན་དབང་ཆེར་མི་གསལ་བའི་སྟབས་གསུང་ལན་དྲི་རྨེད་སོགས་མཛད་དཀའ་ཡུལ་གཉན་སྐུ་ཚེགས་ཀྱི་རྣམ་པ་ཆེ་བར་གྱུར་ཏེ་ཐེངས་གཅིག་གི་དུས། ཁོང་རང་གིས་ཞུ་དག་ཀྱང་གནང་དགོས་ཀྱི་མ་རེད། ངས་རྩོམ་པ་ཡང་བྱ་དགོས་ཀྱི་མ་རེད་ཅེས་གསུང་དགོས་བྱུང་བར་གྲགས། དེ་ནས་རིང་མིན་ཅོ་ནེ་རིན་པོ་ཆེས་སྙུན་ཚུལ་ཆེ་ཙམ་བཞེས་པར་རྗེ་ཉིད་ནོར་གླིང་དུ་ཆེད་ཕེབས་ཀྱིས་བརྟན་བཞུགས་འབུལ་བཞེས་དང་། ཆུ་བཟང་དུའང་ཞབས་རིམ་རྒྱ་ཆེར་སྒྲུབ་པ་མཛད་ཀྱང་ལྟེམ་གཞི་དྭངས་ཚུལ་བཞེས་པའི་སྒོ་མ་དོད་ཅིང་། དེ་ནས་དུས་རིང་མིན་ཞིག་ནས་ནོར་གླིང་དུ་ཞི་བར་གཤེགས་ཚུལ་བསྟན”[xvi] ཞེས་པ་ལས་༧གོང་གི་དང་༧གོང་ནས། ༧གོང་དུ། ༧གོང་ས་རྣམས་ཀྱིས་རྒྱལ་དབང་བཅུ་གསུམ་པ་བསྟན་པ་དང་། རྗེ་འདི་པ་དང་རྗེ་ཉིད་ཅེས་པས་སྐྱབས་རྗེ་ཕ་བོང་ཁ་བསྟན། དེས་ན་ཅོ་ནེ་དགེ་བཤེས་རིན་པོ་ཆེ་ཆུ་བཟང་ནས་བཞུགས་སྐབས་རྒྱལ་དབང་རིན་པོ་ཆེས་བཀའ་འབྱོར་བས་ནོར་གླིང་དུ་ཕེབས་ནས་བཀའ་འགྱུར་དཀར་ཆག་གི་དབུ་ནས་བཟུང་ཤོག་དྲིལ་ཆེ་བ་བཞི་ཙམ་གྲུབ་རིམ་གྱིས་ཕུལ་བ་རྒྱལ་དབང་རིན་པོ་ཆེ་ནས་ཕྱིར་མ་སྩལ་བར་ཡུན་རིང་ལུས་པས། ངས་རྩོམ་པ་ཡང་བྱ་དགོས་ཀྱི་མ་རེད་ཅེས་རྩོམ་འཕྲོར་གྱུར་ཅིང་མ་འགྱངས་པར་སྙུན་ཚུལ་ཆེ་ཙམ་བཞེས་ནས་ནོར་གླིང་དུ་ཞི་བར་གཤེགས།

ཕ་བོང་ཁ་རིན་པོ་ཆེ་སྐུ་ཕྲེང་གོང་མ་བྱམས་པ་བསྟན་འཛིན་འཕྲིན་ལས་རྒྱ་མཚོས་བཀའ་འགྱུར་དཀར་ཆག་གི་བར་སྐབས་ཀྱི་ཚིགས་བཅད་རྣམས་མཛད་པ་ཡིན་ཏེ། ཕ་བོང་ཁ་རྗེ་བཙུན་བྱམས་པ་བསྟན་འཛིན་འཕྲིན་ལས་ཀྱི་གསུང་འབུམ་པོད་ཏ་པ་རུ་རྒྱལ་བའི་བཀའ་འགྱུར་རིན་པོ་ཆེའི་གསུང་རབ་ལྷ་ས་རྩེ་ཞོལ་པར་ཁང་གངས་ཅན་ཕན་བདེའི་གཏེར་མཛོད་གླིང་དུ་བཞུགས་པའི་དཀར་ཆག་གི་བར་སྐབས་ཚིགས་བཅད་སྟོད་སྨད་གཉིས་ཡོད་པ་དེའོ། །བཀའ་འགྱུར་དཀར་ཆག་དངོས་རྩོམ་མཁན་ནི་གོང་དུ་བཤད་པ་བཞིན་སྟག་བྲག་དང་ཚ་སྤྲུལ་གཉིས་ཀྱི་མཚན་བཀོད་ཡོད་ནའང་། སྐྱབས་རྗེ་ཕ་བོང་ཁའི་རྣམ་ཐར་དུ། “འདི་སྐབས་ཤིག་ནས་མཚན་ཞབས་སྟག་བྲག་རྡོ་རྗེ་འཆང་གིས་ཕྱག་སམ་དང་ངོས་མ་ཅི་རིགས་པས་དབུས་འགྱུར་རྩེ་ཞོལ་བཀའ་འགྱུར་པར་གསར་གྱི་དཀར་ཆག་གསར་རྩོམ་མཛད་རྒྱུའི་རྩོམ་གཞིའི་ཉེར་མཁོར་མཆོག་གསུམ་འཇིག་རྟེན་དུ་བྱུང་ཚུལ་དང་ཆེ་བརྗོད་སོགས་གསལ་འཁོད་ཀྱི་བཀའ་སློབ་དགོས་ཚུལ་གནང་བར་དེའི་སྐོར་མདོར་བསྟན་གྱི་ཚུལ་ལྟ་བུའི་བཀའ་རྩོམ་མང་དུ་གནང་སྟེ་གུས་འབུལ་བསྐྱངས་ཤིང་། རྗེས་ཤིག་ནས་གུ་ཧྱའི་གནས་སུ་དཀར་ཆག་དངོས་གཞི་ཡང་ལྗགས་སྒྲིག་གནང་རྒྱུ་དང་། སྔོན་རྗེས་དུ་མར་གསང་རྒྱ་ཧ་ཅང་དམ་པའི་ངང་ནས་༧གོང་ས་ཆེན་པོ་ཉིད་ཀྱི་རྣམ་པར་ཐར་པའི་སྐོར་བཀའ་རྩོམ་གནང་རྒྱུའི་མཛད་རྣམ་ཀྱི་ས་བོན་ཤོག་དྲིལ་མང་བ་ཞིག་ཀྱང་འབུལ་གནང་མཛད་པར། རྗེ་ཉིད་ཀྱི་ཞལ་ནས། ད་རེས་ཀྱི་འདི་རྣམས་རང་གི་བླ་མའི་བཀའ་ཡིན་ཕྱིར་ངལ་བ་ལྷུར་ལེན་གྱིས་ཅི་འགྲུབ་གང་འགྲུབ་རེ་མ་བགྱིས་ཐབས་མེད་ཡིན་འདུག། འོན་ཀྱང་འདི་རིགས་རྣམས་༧གོང་ནས་མཁྱེན་ཚོར་གྱུར་ཚེ་ངོས་ཚོར་ལྟ་ཅི། སྐྱབས་རྗེ་སྟག་བྲག་རིན་པོ་ཆེ་ཡང་ཉེན་ཀ་ཡོང་བས་གསང་རྒྱ་ཤིན་ཏུ་དམ་པོ་བྱ་དགོས་ཞེས་གསུངས་ཤིང་། དེ་དང་མཐུན་པར་ཉིན་མོའི་ཆར་དབེན་འགོལ་གྱི་དུས་རྣམས་དང་། མཚན་མོར་མནལ་གྱི་གོ་སྐབས་འཕྲོག་པའི་སྐུ་ངལ་བ་དུ་མའང་ཉམས་སུ་བཞེས་ཏེ་བཀའ་འགྱུར་གྱི་དཀར་ཆག་དང་། ༧གོང་ས་རིན་པོ་ཆེའི་མཛད་རྣམ་གྱི་ཐོག་མཐའ་བར་གསུམ་ནས་གསར་རྩོམ་ཚིགས་བཅད་ཀྱི་རིགས་མ་ཡིན་པའི་རྣམ་པར་ཐར་པའི་ལུས་ཡོངས་སུ་རྫོགས་པ་ལོ་ཁམས་ཆད་པ་ཁག་ལྔ་དྲུག་ཙམ་ལས་གཞན་རྣམས་ལ་ལྗགས་ཞུས་གསར་རྩོམ་སྣ་ཚོགས་པ་རེས་མོས་གྱི་ཚུལ་དུ་ཐུགས་ཁུར་ལྷུར་བཞེས་བསྐྱངས། ལོ་འདིར་ཁོ་བོ་ཅག་རྗེ་འདི་པའི་སྐུ་དྲུང་དུ་བཅར་ཏེ་དགྱེས་བཞིན་རྗེས་སུ་བཟུང་བའི་སྐལ་བཟང་རྨད་པོ་ཆེ་ཐོབ་པ་བྱུང་ཞིང་། འདི་འདྲའི་སྐོར་ལྟ་བུ་བྱུང་དང་འབྱུང་འགྱུར་དག་ལ་ཁ་ཅིག་གིས་རང་བསྟོད་དུ་ཁ་ཟེར་བ་སྲིད་ཀྱང་། སྐྱོན་ཆུང་སྟེ། རང་ཞེན་རྙེད་གྲགས་ཀྱི་འདོད་འདུན་མེད་པར། རྗེ་བླ་མ་གང་གི་ཐུགས་རྗེ་དང་འཕྲིན་ལས་ཀྱི་མཐུས་དམན་པའི་འགྲོ་བ་བདག་ཅག་ལྟ་བུ་རྗེས་སུ་བཟུང་ཚུལ་གྱིས་མཚོན་ཏེ་འོས་པའི་བདེན་གཏམ་མཆིས་ན། དུས་སུ་སྨྲ་བ་གནས་ཡིན་པའི་ཕྱིར་རོ། །”[xvii]ཞེས་པའི་གུ་ཧྱའི་གནས་ནི་གསང་བའི་གནས་ཞེས་པའི་དོན་ཡིན་ཞིང་། དོན་ལ་མཚན་ཞབས་སྟག་བྲག་གིས་སྐྱབས་རྗེ་ཕ་བོང་ཁ་ལ་བཀའ་འགྱུར་དཀར་ཆག་གི་རྩོམ་གཞིའི་ཉེར་མཁོ་གནང་བས་ཁོང་གིས་གསང་བའི་སྒོ་ནས་བཀའ་འགྱུར་དཀར་ཆག་གསར་རྩོམ་གནང་བ་ཡིན་པས་དོན་ལ་དཀར་ཆག་དངོས་ཀྱང་སྐྱབས་རྗེ་ཕ་བོང་ཁས་མཛད་པ་ཡིན་ནོ། །འདིར་རང་གི་བླ་མའི་བཀའ་ཡིན་ཞེས་པ་ནི་ཕ་བོང་ཁའི་རྣམ་ཐར་དུ། “སྟག་བྲག་ཁྲི་སྤྲུལ་རྡོ་རྗེ་འཆང་ངག་དབང་གསུང་རབ་མཐུ་སྟོབས་བསྟན་པའི་རྒྱལ་མཚན་དཔལ་བཟང་པོའི་དྲུང་ནས། འཕགས་འོད་ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོའི་སྒྲུབ་དཀྱིལ་གྱི་སྟེང་ནས་གྲུབ་ཆེན་ནག་པོ་པའི་ལུགས་ཀྱི་དཔལ་འཁོར་ལོ་སྡོམ་པ་ལྷ་རེ་གཉིས་གྱི་དབང་ཆེན”[xviii]སོགས་དབང་ལུང་མང་པོ་གསན་པས་སྟག་བྲག་ནི་ཕ་བོང་ཁའི་བླ་མ་ཡིན་ནོ། །

ལྔ་པ། མཇུག་གི་སྤྱི་སྡོམ།

མདོར་བསྡུས་ན། བུ་སྟོན་གསུང་འབུམ་གྱི་སྐོར་གོང་དུ་སྨོས་ཟིན་ལ། ཞོལ་བཀའ་འགྱུར་ནི། དུས་སྐབས་དེར་སྣར་ཐང་གི་བཀའ་འགྱུར་དཔར་མ་བགྲེས་སྐྱོན་ཆེ་བ་དང་། ལི་ཐང་དང་སྡེ་དགེའི་དཔར་མ་སོགས་དབུས་ལྗོངས་སུ་དཔེ་རྒྱུན་དཀོན་པ་ལ། བསྟན་ལ་གཅིག་ཏུ་སྨན་པའི་ལྷག་བསམ་གྱི་སྤོབས་པ་མཆོག་ཏུ་ཡངས་པ་འབྲི་གུང་སྒོ་ལྕོག་སྤྲུལ་སྐུ་ངེས་དོན་བསྟན་འཛིན་ཆོས་ཀྱི་དབང་པོས་གོང་ས་ལྷ་མིའི་རྣམ་འདྲེན་ཆེན་པོ་མཆོག་ལ་པར་གྱི་གཞི་མའི་འགྲོ་གྲོན་མཚོན་བྱེད་དངུལ་ཊཾ་རྡོ་ཆིག་སྟོང་བདུན་ཅུ་དོན་ལྔ་དངོས་འབུལ་ཐོག་དེའི་དོན་གསོལ་བ་ཕུར་ཚུགས་སུ་བཏབ་པའི་དོན་ལྟར་དགྱེས་པ་ཆེན་པོས་ཞལ་བཞེས་ཐོབ་ཅིང་། གཞན་ཡང་དད་ལྡན་སེར་སྐྱ་ཁག་ནས་པར་གྱི་ཞལ་འདེབས་ཅི་བྱུང་དང་། ཉེར་མཁོ་ཅི་དགོས་གཞུང་ས་མཆོག་ནས་ཐུགས་འགན་བསྐྱངས་ཤིང་། གོང་ས་རྒྱལ་བའི་དབང་པོས་དགེ་བཤེས་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོ་སྐུ་མདུན་དུ་བོས་ནས། “སེར་འབྲས་སོགས་ཆོས་སྡེ་གཞན་དང་གཞན་ན་མཁས་པའི་དབང་པོ་མང་མོད་ན་ཡང་མཁས་པའི་ཡན་ལག་ཡོངས་སུ་རྫོགས་པ་དཀའ་བས། བསྟན་འགྲོའི་ཕན་བདེའི་གཞི་རྩ་དམ་པ། རྒྱལ་བའི་བཀའ་འགྱུར་རོ་ཅོག་དེ་ནི། གངས་ལྗོངས་ལོ་ཙཱ་བ་སྔ་རབས་དང་རྒྱ་གར་མཁས་པ་མང་པོས་བོད་ཡུལ་ས་གནས་འདིར་ལེགས་སྦྱར་སྐད་གཙོས་དང་རྒྱ་ནག་སྐད་ཀྱི་འགྱུར་བ་ཁ་ཤས་ཀྱང་ཟུར་ལྟ་བྱས་ནས་བསྒྱུར་ཏེ་གྲུབ་པའི་རྨད་དུ་བྱུང་བའི་བྱས་རྗེས་ཡིན་པ་དང་། དབུས་ལྗོངས་ས་གནས་སོ་སོར་དཔར་གཞི་སྣ་ཚོགས་བཞེངས་ཡོད་མོད། འོན་ཀྱང་ཞུ་དག་དང་དཔར་གཞི་ད་དུང་གཅིག་གྱུར་མ་ཡོང་བའི་ཕྱོགས་ཀྱང་འགའ་ཙམ་འདུག ལྷག་པར་དུས་ཡུན་རིང་བས་དཔར་མ་ལ་ལ་རྙིང་རལ་བྱུང་སྟེ་ཡིག་གཟུགས་མི་གསལ། ལ་ལ་ཡི་གེ་བརྐོས་པ་ཡ་ཐོར་ཡིན་པས་ཆད་ལུས་ཀྱང་ཡོད། ཐ་ན་རྩེ་པོ་ཏ་ལར་ཡོངས་སུ་ཆ་ཚང་བའི་དཔར་མ་ཡང་མེད། ད་ལྟ་ངོས་ནས་སྦྱིན་བདག་དང་། ཁྱེད་ཉིད་ཀྱིས་ཞུ་དག་དང་གཏན་འཁེལ་བའི་ལས་འགན་གནང་དགོས། འདི་ནི་བསྟན་འགྲོ་ལ་ཕན་བདེ་ཡོང་བའི་དོན་ཆེན་ཞིག་ཡིན་པས། ཁྱེད་བསམ་གཞིགས་ཐོངས་དང་། ངོས་ཀྱི་བསམ་པར། དགེ་བཤེས་ལ་ལ་གསུང་རབ་གཞུང་ལ་མཁས་མོད། རྩོམ་བརྒྱབ་ན་དེ་ཙམ་མིན། ལ་ལ་རྩོམ་བྲིས་ན་ཡོན་ཏན་མཆིས་མོད། གསུང་རབ་གཞུང་ལ་དེ་ཙམ་མཐར་ཕྱིན་པ་མི་གདའ་”[xix]ཞེས་རྒྱལ་བའི་བཀའ་འགྱུར་རོ་ཅོག་གི་དཔར་གཞི་གསར་བཞེངས་ཀྱི་ཞུས་དག་གནང་དགོས་ཚུལ་གྱི་བཀའ་སྤྱི་བོར་གནང་བ་དད་གུས་ཀྱིས་དང་དུ་བླངས།

  སྤྱི་ལོ1920ནས་བཟུང་མཚན་ཞབས་བདེ་ཡངས་དང་དགེ་བཤེས་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོ་གཉིས་ནས་དཔལ་སྣར་ཐང་གི་བཀའ་འགྱུར་གཞིར་བཞག་གི་པར་ཡིག་གསར་བྲིས་ཀྱིས་མཚོན་ཞུས་དག་གི་ཐུགས་འགན་བཞེས་ཚད་རྨད་དུ་བྱུང་བ་བསྐྱངས་རུང་། སྤྱི་ལོ་1923ལོར་མཚན་ཞབས་བདེ་ཡངས་གཤེགས་པས་ཚབ་ལ་ཚ་བ་ཁྲི་སྤྲུལ་བསྐོ་བཞག་གནང་། དུས་སྐབས་དེར་རྗེ་ཉིད་ཀྱིས་པར་གཞིའི་ཡིག་འབྲུ་རེ་རེ་དང་། བརྗོད་བྱ་སོ་སོར་དཔྱད་གསུམ་དག་པའི་མཁྱེན་རྩལ་གྱིས་ཞིབ་པར་བརྟག་ཅིང་ཁུངས་གཏུགས་ཏེ། རྒྱལ་དབང་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པའི་ཐུགས་དགོངས་དང་མཛད་འཕྲིན་ཕྱོགས་བརྒྱར་སྤེལ་བ་ལ་ཉིན་མཚན་སྦྲེལ་བའི་བརྩོན་པ་གནང་། དེ་ལ་རྗེ་ཉིད་ཀྱི་གསུང་ལས། “འདི་ན་དར་གྱི་རིགས་ལས་ཤཱཀྱའི་སྲས། །འཇམ་དཔལ་སྨྲ་བའི་སེངྒེ་དགྱེས་པ་ཡང་། །བདེ་གཤེགས་གསུང་རབ་ཟབ་མོའི་ཚིག་དོན་ལ། །རྟག་ཏུ་རྣམ་པར་དཔྱོད་པས་བདེ་བར་མཆིས། །ཕུལ་བྱུང་སྟོབས་བཅུའི་མཛོད་མངའ་རྒྱལ་བའི་ལུང་། །ཁ་བ་རི་པའི་སྐད་དུ་འགྱུར་རོ་འཚལ། །ངོ་མཚར་པར་གྱི་ཕྱི་མོར་སྤེལ་བའི་ལས། །ལེགས་པར་ཟིན་པ་སྐལ་བ་བཟང་སྙམ་བགྱིད། །”[xx] ཅེས་གསུངས་སོ། །དེ་ནས་སྤྱི་ལོ་1927ལོར་ཞུས་དག་གི་འགན་ཕལ་ཆེ་བ་གྲུབ་ཟིན་ནའང་། ད་དུང་པར་བརྐོས་མ་གྲུབ་ཅིང་གཞུང་གཅིག་ལའང་ལན་གསུམ་རེ་བཞི་རེར་ཞུས་དག་བགྱིད་དགོས་པས། སྤྱི་ལོ1931གི་ཟླ་བ་བཞི་པའི་བར་དུ་ནོར་གླིང་དུ་བཞུགས། དེ་ནས་མི་ལ་ལས་དགེ་བཤེས་མཆོག་གིས་ཞུས་དག་གནང་པའི་བཀའ་འགྱུར་ལ་བསླད་ཞུགས་ཡོད་པར་སྒྲོ་བཏགས་པས། སྤྱི་ལོ1932ལོའི་ཟླ་བ་ལྔ་པ་ནས་མཚན་ཞབས་སྟག་བྲག་དང་། སེར་སྨད་ཀོང་པོ་རྒྱལ་དབང་སྤྲུལ་སྐུ་ངག་དབང་བསྟན་འཛིན་གཉིས་ཀྱིས་གཙོ་བྱས་གྲོགས་དན་སེར་བྱེས་བྱ་བྲལ་ཨོ་ཏོག་སྤྲུལ་སྐུ་བྱམས་པ་མཆོག་ལྡན་དང་། སེར་བྱེས་ལྷོ་པ་ངག་ལྡན་དགེ་སློང་ཐུབ་བསྟན་གསུང་རབ་བཅས་ནས་ཡང་ཞུས་ཀྱི་དབུ་བཙུགས། སྤྱི་ལོ1933ལོར་༧གོང་ས་རྣམ་འདྲེན་མཆོག་དགོངས་པ་ཆོས་དབྱིངས་སུ་ཐིམ་པའི་ཚུལ་བསྟན་པས་ཅི་བྱ་གཏོལ་བྲལ་དུ་གྱུར་ཏེ་འཕྲོས་ལུས་པར། སླར་ཡང་གངས་ལྗོངས་ཆོས་སྲིད་ཀྱི་མཛད་པོ་རྭ་སྒྲེང་ཧོ་ཐོག་ཐུ་ནོ་མིན་ཧན་ཆེན་པོ་དང་། སྐུའི་གཅུང་པོ་སྲིད་བློན་མཆོག་ནས་རྣམ་འདྲེན་ཆེན་པོ་དེ་ཉིད་ཀྱི་ཐུགས་བཞེད་མཐའ་དག་ཡོངས་སུ་སྐོང་སླད་འཕྲོ་སྐྱོང་དགོས་ཚུལ་སྤྱི་སྩལ་ལྟར་ཡང་བསྐྱར་སྤྱི་ལོ1934ལོའི་ཟླ་བ་གསུམ་པའི་ཚེས་གཅིག་ནས་པར་འཛུགས་ཞུས་དག་སོགས་འགོ་བརྩམས་ཤིང་། ལོ་དེར་ཞོལ་བཀའ་འགྱུར་ཆ་ཚང་རྫོགས་པར་གྲུབ་པོ། །

ཤིང་པར་བཞེངས་པའི་བཀའ་འགྱུར་ལས་ཞོལ་བཀའ་འགྱུར་ནི་ཡི་གེ་ཆེས་རགས་ཤོས་ཡིན་ལ། ངོ་རེར་ཐིག་ཕྲེང་བརྒྱད་རེ། སྣག་པར་དུ་བགྱིས་པ། པར་གསལ་བ། ཡི་གེ་དག་པ། གཟབ་ལེགས་པ་བཅས་ཀྱིས་མཇལ་བ་བོ་རྣམས་ཀྱི་བསྟོད་བསྔགས་ཐོབ་བོ། །

སྤྱིར་ཞུས་དག་གི་བྱ་བ་འདི་ལས་སླ་བོ་ཞིག་གཏན་ནས་མིན་ཏེ། ཞུས་དག་གི་ཐད་ལ་མདོ་སྔགས་རིག་གནས་དང་བཅས་པ་ཁོང་དུ་ཆུད་དགོས་པར་མ་ཟད། དག་ཡིག་གི་དཔེ་འཛོམས་ཚད་ཀྱི་དག་ཆ་བློ་ཁོག་ཏུ་ཆུད་ནས་སྐྱ་ཞུས། དམར་ཞུས། དཔར་ཞུས་བཅས་གཞུང་གཅིག་ལའང་ལན་གསུམ་རེ་བཞི་རེར་ཞུས་དག་བགྱིད་དགོས། སྒོས་སུ་ཞུ་ཆེན་གྱི་འགན་འཁུར་མཁན་ནི་དེ་བས་ཀྱང་དཀོན། དགེ་བཤེས་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོ་མཆོག་གིས་བུ་སྟོན་གསུང་འབུམ་དང་བཀའ་འགྱུར་ལ་ཞུས་དག་མཛད་པའི་ལོ་དེ་དག་གི་རིང་ལ། ཞུས་དག་གཙོ་བྱས་པའི་གསུང་རབ་འཕྲུལ་པར་དུ་བཞེངས་པའི་ལས་དོན་ནི་ཁོང་གི་བྱ་བ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་ནང་ནས་རབ་དང་ཕུལ་དང་རྩེ་མོ་དང་གྱ་ནོམ་པར་གྱུར་ཏོ། །

ཡིན་ན་ཡང་དུས་སྐབས་དེ་དག་ཏུ་ཁོང་ལ་ཉེས་མེད་ལ་ཉེས་འདོགས་བྱས་པས། ཁོང་གིས། བདག་གི་སྤྱོད་པ་ཅི་ལྟར་བྱས་གྱུར་ཀྱང་། །གཞན་གྱིས་བསྙད་མ་བཏགས་པ་གཅིག་ཀྱང་མེད། །ཅེས་བུ་སྟོན་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པའི་གསུང་འདི་གཡར་ཏེ་རང་གི་གནས་བབ་མཚོན་ཡོད་པ་ནི་དོན་དངོས་དང་ཤིན་ཏུ་མཐུན་ནོ། །

[i] ལྷ་རམས་པ་སྐལ་བཟང་རྒྱ་མཚོས་མཛད་པའི་རྗེ་བཙུན་པྲ་ཛྙཱ་ས་རའི་རྣམ་པར་ཐར་པ་ཕུན་ཚོགས་ལེགས་ལམ་གྱི་རྩེ་མོ་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ། །རྗེ་བཙུན་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོ་འཇམ་དཔལ་དགྱེས་པའི་བློ་གྲོས་ཀྱི་གསུང་འབུམ་པོད་གསུམ་པ།[M]མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1984ལོར་བསྐྲུན། P620-621

[ii] དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ཀྱི་གསུང་འབུམ།[M] ཁ།  མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2004ལོར་བསྐྲུན། P19

[iii] བཀའ་འགྱུར་དཔེ་བསྡུར་མ། པོད་107པ།[G] ཀྲུང་གོ་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2008ལོའི་ཟླ1པར་བསྐྲུན། P790-792

[iv] བཀའ་འགྱུར་དཔེ་བསྡུར་མ། པོད་107པ།[G] ཀྲུང་གོ་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2008ལོའི་ཟླ1པར་བསྐྲུན། P3

[v] རྡོ་སྦིས་ཚེང་རིང་རྒྱལ་གྱིས་བརྩམས།《རྒྱལ་དབང་བཅུ་གསུམ་པས་ཐུགས་ཁུར་འགན་བཞེས་མཛད་ནས་སྔ་གཞུག་ཏུ་བུ་སྟོན་གསུང་འབུམ་དང་བཀའ་འགྱུར་ཤིང་པར་གཉིས་ཀྱི་ཞུས་དག་དང་པར་གཞི་གསར་བཞེངས་བྱས་པའི་བརྒྱུད་རིམ་དང་བོད་ཡིག་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚགས་སྐོར་ལ་བརྟག་པ》 (རྒྱ་ཡིག)《བོད་ལྗོངས་ཡིག་ཚགས》[J]2014ལོའི་དེབ2པ་སྤྱིའི་འདོན་ཐེངས19པ། P26-28

[vi] ཕུར་ལྕོག་ཐུབ་བསྟན་བྱམས་པ་ཚུལ་ཁྲིམས་བསྟན་འཛིན་གྱིས་བརྩམས། ལྷར་བཅས་སྲིད་ཞིའི་གཙིག་རྒྱན་གོང་ས་རྒྱལ་བའི་དབང་པོ་བཀའ་དྲིན་མཚུངས་མེད་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གསུམ་པ་ཆེན་པོའི་རྣམ་པར་ཐར་པ་རྒྱ་མཚོ་ལྟ་བུ་ལས་མདོ་ཙམ་བརྗོད་པ་ངོ་མཚར་རིན་པོ་ཆེའི་ཕྲེང་བ་ཞེས་བྱ་བའི་གླེགས་བམ་སྨད་ཆ་བཞུགས་སོ། །[M]ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010ལོའི་ཟླ12པར་བསྐྲུན། P380

[vii] ཕུར་ལྕོག་ཐུབ་བསྟན་བྱམས་པ་ཚུལ་ཁྲིམས་བསྟན་འཛིན་གྱིས་བརྩམས། ལྷར་བཅས་སྲིད་ཞིའི་གཙིག་རྒྱན་གོང་ས་རྒྱལ་བའི་དབང་པོ་བཀའ་དྲིན་མཚུངས་མེད་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གསུམ་པ་ཆེན་པོའི་རྣམ་པར་ཐར་པ་རྒྱ་མཚོ་ལྟ་བུ་ལས་མདོ་ཙམ་བརྗོད་པ་ངོ་མཚར་རིན་པོ་ཆེའི་ཕྲེང་བ་ཞེས་བྱ་བའི་གླེགས་བམ་སྨད་ཆ་བཞུགས་སོ། །[M]ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010ལོའི་ཟླ12པར་བསྐྲུན། P384-385

[viii] རྗེ་བཙུན་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོ་འཇམ་དཔལ་དགྱེས་པའི་བློ་གྲོས་ཀྱི་གསུང་འབུམ་པོད་གཉིས་པ་བཞུགས་སོ། །[M]མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1984ལོར་བསྐྲུན། P120

[ix] རྗེ་བཙུན་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོ་འཇམ་དཔལ་དགྱེས་པའི་བློ་གྲོས་ཀྱི་གསུང་འབུམ་པོད་གཉིས་པ་བཞུགས་སོ། །[M]མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1984ལོར་བསྐྲུན། P250

[x] ཚེ་དབང་རིག་འཛིན་གྱི་མེས་རྒྱལ་དང་ནང་བསྟན་ལ་གཅེས་པའི་མིག་དཔེ་རྗེ་བཙུན་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོ། མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་སྲིད་གྲོས་ཀྱི་རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆའི་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཚོགས་ཀྱིས་བསྒྲིགས། དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་ཆེན་པོ་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོ།[M] ཟི་ལིང་མི་རིགས་དཔར་ཁང་གི་དཔར། སྤྱི་ལོ་1996ལོར་དཔར། P188

[xi] བདག་ཅག་གི་སྟོན་པ་མཉམ་མེད་ཤཱཀྱའི་རྒྱལ་པོའི་བཀའ་གངས་ཅན་འདིར་འགྱུར་རོ་ཅོག་གི་གསུང་པར་འཛམ་གླིང་སྤྱི་ནོར་གྱི་དཀར་ཆག་ལེགས་བཤད་འཕྲུལ་གྱི་ལྡེ་མིག་ཅེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ། །བཀའ་འགྱུར་དཔེ་བསྡུར་མ།[G] པོད་107པ། ཀྲུང་གོ་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2008ལོའི་ཟླ1པར་བསྐྲུན། P822-823

[xii] རྗེ་བཙུན་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོ་འཇམ་དཔལ་དགྱེས་པའི་བློ་གྲོས་ཀྱི་གསུང་འབུམ་པོད་གཉིས་པ་བཞུགས་སོ། །[M]མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1984ལོར་བསྐྲུན། P120

[xiii] དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས། དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད།[M]  ཀྲུང་ཀོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2002ལོའི་ཟླ་བཞི་པ། P1317

[xiv] མི་ཉག་མགོན་པོས་བརྩམས། གངས་ཅན་མཁས་དབང་རིམ་བྱོན་གྱི་རྣམ་ཐར་མདོར་བསྡུས་བདུད་རྩིའི་ཐིགས་ཕྲེང་། [M]དེབ་དང་པོ། ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1996ལོའི་ཟླ5པར་བསྐྲུན། P791

[xv] རྗེ་བཙུན་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོ་འཇམ་དཔལ་དགྱེས་པའི་བློ་གྲོས་ཀྱི་གསུང་འབུམ་པོད་གཉིས་པ་བཞུགས་སོ། །[M]མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1984ལོར་བསྐྲུན། P121

[xvi] འདན་མ་བློ་བཟང་རྡོ་རྗེས་བརྩམས། རིགས་དང་དཀྱིལ་འཁོར་རྒྱ་མཚོའི་ཁྱབ་བདག་ཧེ་རུ་ཀཿདཔལ་ངུར་སྨྲིག་གར་རོལ་སྐྱབས་གཅིག་ཕ་བོང་ཁ་བདེ་ཆེན་སྙིང་པོ་དཔལ་བཟང་པོའི་རྣམ་པར་ཐར་པ་དོན་ལྡན་ཚངས་པའི་དབྱངས་སྙན་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ། །སྣ་རིང་། ཤོག་ངོས918ནས་920བར། ཤོག་གྲངས་460ཡི་བ་ནས་461གི་བ་བར།

[xvii] འདན་མ་བློ་བཟང་རྡོ་རྗེས་བརྩམས། རིགས་དང་དཀྱིལ་འཁོར་རྒྱ་མཚོའི་ཁྱབ་བདག་ཧེ་རུ་ཀཿདཔལ་ངུར་སྨྲིག་གར་རོལ་སྐྱབས་གཅིག་ཕ་བོང་ཁ་བདེ་ཆེན་སྙིང་པོ་དཔལ་བཟང་པོའི་རྣམ་པར་ཐར་པ་དོན་ལྡན་ཚངས་པའི་དབྱངས་སྙན་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ། །སྣ་རིང་། ཤོག་ངོས946ནས་948བར། ཤོག་གྲངས་474ཡི་བ་ནས་475ཡི་བ་བར།

[xviii] འདན་མ་བློ་བཟང་རྡོ་རྗེས་བརྩམས། རིགས་དང་དཀྱིལ་འཁོར་རྒྱ་མཚོའི་ཁྱབ་བདག་ཧེ་རུ་ཀཿདཔལ་ངུར་སྨྲིག་གར་རོལ་སྐྱབས་གཅིག་ཕ་བོང་ཁ་བདེ་ཆེན་སྙིང་པོ་དཔལ་བཟང་པོའི་རྣམ་པར་ཐར་པ་དོན་ལྡན་ཚངས་པའི་དབྱངས་སྙན་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ། །སྣ་རིང་། ཤོག་ངོས623པ། ཤོག་གྲངས་312ཀྱི་ན།

[xix] ཆོས་དཔལ། དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་ཆེན་པོ་རྗེ་བཙུན་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོ་མཆོག་གི་རྣམ་ཐར་མདོ་ཙམ་བརྗོད་པ། མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་སྲིད་གྲོས་ཀྱི་རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆའི་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཚོགས་ཀྱིས་བསྒྲིགས། དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་ཆེན་པོ་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོ།[M] ཟི་ལིང་མི་རིགས་དཔར་ཁང་གི་དཔར། སྤྱི་ལོ་1996ལོར་དཔར། P340-341

[xx] རྗེ་བཙུན་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོ་འཇམ་དཔལ་དགྱེས་པའི་བློ་གྲོས་ཀྱི་གསུང་འབུམ་པོད་གཉིས་པ་བཞུགས་སོ། །[M]མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1984ལོར་བསྐྲུན། P148

རྩོམ་སྒྲིག་པ།ཤེས་རབ་རལ་གྲི།

གསལ་འདེབས།

རྩོམ་འདིའི་པར་དབང་ངེད་དགེ་ལུགས་པའི་དྲ་བར་གཏོགས་པས་གང་འདོད་དུ་གཞན་དུ་མི་འགོད་པ་དང་། གལ་ཏེ་འགོད་ན་རྩོམ་ཁུངས་དང་སྦྲེལ་ཐག་གསལ་པོར་དགོད་པར་ཞུ།

དྲ་བའི་སྦྲེལ་ཐགhttp://www.tb1025.cn